Krzyże konsekracji niezależnej (XIV i XV w.)

ø 0,53 m; ø 0,51 m

Nawa główna, przęsła 2. i 3., 5. i 6.; ściana północna (częściowo malowane na fazie podłucza arkady); nawa południowa, przęsło 1. i 3., ściana południowa; ściana zachodnia.

  • Dwa zespoły krzyży konsekracyjnych w medalionach, w dwóch kolejnych warstwach chronologicznych w tym samym miejscu, ale w dwóch szeregach, czytelne dzięki odkrywkom konserwatorskim, malowane temperą na pobiale wapiennej.
  • Starsze zacheuszki nieco większe i położone nieco niżej, na wys. 3,94–4,4 m od poziomu obecnej posadzki, młodsze, przesunięte ok. 30 cm górę i na lewo, są mniejsze, malowane skromniej, w leżącej wyżej warstwie malarskiej.
  • Zespół starszy stanowią medaliony z czterokolorową bordiurą – od zewnątrz kolejno pasy czerni, czerwieni, czerni i zieleni; ø 0,53 m; krzyże o łukowato rozszerzających się od środka ramionach i rozwidlających się końcówkach (tzw. typ maltański), czerwone, malowane płasko, okonturowane czernią, umieszczone na białym tle.
  • Zespół młodszy – medaliony w dwubarwnym otoku – od zewnątrz pas zieleni malachitowej lub błękitu (uzyskanego azurytem: DOKUMENTACJA 1990, s. 27), od wewnątrz pas czerwieni; ø 0,51 m; na białym tle krzyże zielone, malowane płasko, obwiedzione czerwonym konturem, również w typie maltańskim, o dekoracyjnej formie – lekko łukowate ramiona zdobione są na krańcach dużymi guzami; zachowane zacheuszki z tej fazy nieco różnią się kształtami, być może w wyniku prac renowacyjnych.
  • W obu zespołach kontury medalionów i zarysy krzyży kreślone w tynku z użyciem cyrkla.

 

WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023

Zalecane cytowanie:
Jakubek-Raczkowska Monika, Raczkowski Juliusz, Krzyże konsekracji niezależnej
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Wystrój malarski, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

Malowidła uczytelnione podczas prac konserwatorskich w różnym stanie zachowania; zespół starszy charakteryzuje nieco lepsza przyczepność do podłoża (zachowane do dziś fragmenty są lepiej czytelne).

Nawa główna: 3. przęsło pn. – medalion starszy zachowany szczątkowo, z dobrze widocznym obrysem bordiur i zarysem krzyża, w centrum zachowany kuty bolec (na świecę?); medalion młodszy z zielonym otokiem zachowany tylko w górnej części, z łatą w części dolnej, obejmującą też fragment starszego krzyża, silnie zrekonstruowany za pomocą kreski (o nieco innym, smuklejszym kształcie, wypełniony najpewniej tylko w obrębie wewnętrznego konturu); 5. przęsło pn. – medalion starszy widoczny szczątkowo w ubytkach warstwy malarskiej malowidła z legendą franciszkańską; medalion młodszy z błękitnym otokiem, malowany na tej warstwie, zachowany w całości w dość dobrym stanie, ale przetarty, z czytelnymi konturami kreślonymi cyrklem; 6. pn – medalion starszy silnie przetarty, czytelny w zapaśniczych konturach, o dobrze widocznym rytowanym obrysie; medalion młodszy zachowany szczątkowo, warstwa malarstwa silnie wymyta, w centrum – rozległe uzupełnienie tynku.

Nawa południowa: 1. przęsło – medalion starszy czytelny fragmentarycznie, z dobrze zachowanym czarnym konturem i resztkami czerwonego wypełnienia krzyża i bordiur; medalion młodszy o zielonym otoku zachował się w zarysie, z bardzo silnie wymytym wypełnieniem bordiur, wnętrze krzyża pozbawione wypełnienia, dobrze czytelne kontury ramion, ryte w tynku; w centrum krzyża otwór (po bolcu?); 3. przęsło: relikty zacheuszków widoczne w prawym narożu, pod epitafium Jana Mucka von Muckendorfa; medalion starszy – jedynie w konturze, widoczny w odkrywce pod późniejszą pobiałą, medalion młodszy o błękitnym otoku – częściowo odsłonięty w odkrywce pod barokową kotarą, bardzo silnie wymyty; ściana zachodnia – medalion starszy czytelny jedynie w niewielkiej odkrywce pod późniejszą pobiała (fragment konturu czarnego i zielonego), medalion młodszy o błękitnym otoku, zachowany w całości, ale bardzo słabo czytelny.

Historia

Brak danych, dotyczących dat konsekracji kościoła oraz źródeł do samych zacheuszków. Zostały odnotowane dopiero wraz z odkryciem malowideł ściennych w nawie południowej: ACTA DER KOENIGLICHEN KREISBAUVERWALTUNG 1856–1909 (J. Heise, dane z maja 1892, 1. przęsło, s. 196: „Zwei Weihkränze verschlungen“; 4. przęsło., s. 197:  „Wandfeld mit altem Eingange, jetzt durch einen Altar verbaut, keine Farbreste nur ein Weihkranz“; 5. przęsł0, s. 197: o „Zwei Weihkränze in einander verschlungen“; ściana zachodnia, s. 198:  „Auf der nördlichen Hälfte nur Farbspuren und ein Weihkranz“).

 

Rozpoznanie

Zachowane cykle medalionów z krzyżami konsekracyjnymi pierwotnie musiały obiegać całe wnętrze (sześć na ścianie północnej nawy głównej i sześć w kaplicach międzyszkarpowych w nawie południowej). Nie mają konkretnych datujących cech stylowych (w DOKUMENTACJI 1990, s. 14, ich chronologię zinterpretowano na odwrót, analiza pozostałych medalionów w kościele nie pozostawia jednak wątpliwości co do ich następstwa). Zacheuszki młodsze powtarzają w zasadzie kształt starszych, redukując ich kolorystykę na rzecz bardziej dekoracyjnej formy samego krzyża, być może tę grupę charakteryzował naprzemienny układ barw otoków (zielona i niebieska), choć słaby stan zachowania nie pozwala tego rozstrzygnąć.

Dwa zespoły zacheuszków, kładzione jeden na drugim w tych samych miejscach, dokumentują dwie konsekracje niezależne korpusu nawowego. Pierwsza miała miejsce najpewniej po ukończeniu głównej fazy prac budowlanych przy kościele, przed połową XIV wieku. Poza argumentami z samej historii budowlanej, o takim datowaniu krzyży świadczy fakt, że na medalionie w 5. przęśle w nawie głównej po stronie północnej położono jeszcze dwie warstwy polichromii – w pierwszej fazie sceny z legendy franciszkańskiej (poł. XIV?), w drugiej – krzyż kolejnej konsekracji, która mogła nastąpić po zasklepieniu kościoła i ukończeniu wszystkich prac budowlanych na początku XV wieku.

 

Dokumentacja historyczna

BRAK.

Dokumentacja badawcza

Dokumentacja w bliskiej podczerwieni NIR.

Dokumentacja gigapixel

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

Opracowania niepublikowane