118 × 40 × 26 cm, wys. figury bez cokołu i deski: 111 cm, podstawa 33 × 35 cm
LOKALIZACJA: kaplica św. Barbary, na konsoli przy ścianie pn.
__________________________
WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska, 2024
Ogólny stan zachowania dość dobry, choć wykazuje ubytki i przekształcenia.
Do najstarszych uzupełnień należy zamocowana pod oryginalnym postumentem deska z drewna liściastego o grubości prawie równej grubości cokołu; jest ona przytwierdzona trzema kutymi gwoździami o szerokich główkach zalanych ołowiem, co wskazuje na nowożytną metrykę tego działania. W części przedniej deska ta została dodatkowo uzupełniona drewnem iglastym; wstawkę wykonano współcześnie. Przednia część dolnej partii rzeźby została w bliżej nieokreślonym czasie poważnie uszkodzona – obie stopy Chrystusa poddano wówczas rekonstrukcji, dokumentuje to zdjęcie u Clasena 1939 oraz fotografie z lat 70. XX w., na których stopy, opracowane dość schematycznie, odznaczają się zdecydowanie ciemniejszą barwą.
W wyniku nieudokumentowanych zabiegów konserwatorskich przeprowadzonych prawdopodobnie na przełomie lat 80. i 90. XX w. skorygowano rekonstrukcję stóp, utrzymaną „w stylu” posągu, i scalono ją kolorystycznie; forma stóp nie jest wystudiowana, ich powierzchnia nie została wygładzona, a detale palców są ukształtowane nieprecyzyjnie. W wielu różnych miejscach figury występują drobniejsze wypełnienia tą samą zaprawą gipsową. Dokonano też konserwacji polichromii: po zdjęciu części grubych, schematycznych przemalowań widocznych na fotografiach z lat 70. XX w., scalono ja kolorystycznie, kładąc farbę na ubytkach leżących niżej warstw malarskich i kamienia, bez ich wyrównania. Gruba, nieestetycznie położona wtórna polichromia bardzo szpeci rzeźbę i zakłóca jej artystyczne oddziaływanie; polichromia ta jest obecnie silnie spękana.
Nie zachowały się dane archiwalne, dzięki którym można byłoby zarysować w sposób niebudzący wątpliwości kontekst fundacji lub określić pierwotne miejsce tego dzieła w kościele farnym Starego Miasta Torunia. Zdecydowanie eucharystyczna wymowa wskazuje na bezpośredni związek z kultem Bożego Ciała (Mąż Boleści to ciało umęczone, żywe i martwe zarazem, zawierające w sobie całą treść kultu eucharystycznego). Być może – jak sugerował WOŹNIAK 1999 (1) – za jego sprowadzeniem z Czech stało bractwo kapłańskie założone w 1394 r. w farze świętojańskiej. Wizytacje Jana Ludwika Strzesza wymieniają kamienną figurę Christi flagellati w ołtarzu kaplicy szyperskiej (nauclerorum) pw. św. Barbary, w której posąg znajduje się do dziś (VIS. 1667–1672 [1903]) , s. 208), ale ze względu na lakoniczność tej wzmianki trudno rozstrzygnąć, czy chodzi rzeczywiście o ten zabytek, czy o inne przedstawienie umęczonego Chrystusa. W XVIII w. posąg udekorowna korona ze srernych blach. Obecna lokalizacja posągu została uwzględniona podczas nowożytnej aranżacji kaplicy św. Barbary: osadzono go na masywnej konsoli z drewna, na tle malowanej kotary (obecnie nieistniejącej), łączącej się we wspólny system kompozycyjny z pozostałymi malowanymi kotarami zachowanymi do dziś na ścianie północnej.
W 2010 prezentowany na wystawie „Fundacje artystyczne” w Malborku; w 2020/2021 na wystawie „Bilde von Prage” w Malborku.
Dzieło zostało wprowadzone do literatury przez CHMARZYŃSKIego 1933 (1), po raz pierwszy opublikowane przez CLASENa 1939, Abb. 231. Jego materiał z uwagi na trudną dostępność był przez lata identyfikowany błędnie jako drewno (Clasen 1939) a gruba warstwa przemalowań utrudniała jego ocenę. Dopiero ściągnięcie figury z konsoli przy okazji wystawy „Fundacje artystyczne” w Malborku w 2010 pozwoliło ocenić ją jako kamienną (opisano ja jako sztuczny kamień FUNDACJE ARTYSTYCZNE 2010, t. 1, E. Pilecka). Identyfikacja petrograficzna pozwoliła całkowicie zmienić sposób oceny tej rzeźby z lokalnego naśladownictwa na unikatowe dzieło warsztatu praskiego – jeden najstarszych zachowanych pasyjnych wizerunków kamiennych w czeskim stylu pięknym (zob. szczegółowo: JAKUBEK-RACZKOWSKA / RATUSZNA 2022).
CHMARZYŃSKI 1933 (1), s. 505.
CLASEN 1939, s. 179–180, 351, nr kat. 584 (il.).
CLASEN 1974, s. 109.
WOŹNIAK 1999 (1), s. 397.
JURKOWLANIEC 2001, s. 161, 241, nr kat. 270.
DOMASŁOWSKI 2003, s. 145.
KARL IV 2006, s. 418 (J. Fajt)
BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009, s. 102.
BŁAŻEJEWSKA 2010 (1), s. 182.
FUNDACJE ARTYSTYCZNE 2010, s. 271, nr kat. III.7.14 (il.) (E. Pilecka).
JAKUBEK-RACZKOWSKA 2011, s. 65.
JAKUBEK-RACZKOWSKA 2013 (2), s. 265.
JAKUBEK-RACZKOWSKA 2014, s. 387–388 (il.).
JAKUBEK-RACZKOWSKA / CZAPSKA 2020, s. 162–165, nr kat. 18 (il.).
JAKUBEK-RACZKOWSKA / RATUSZNA 2022, passim.
JAKUBEK-RACZKOWSKA 2022 (4), s. 133, il. na s. 142 i 148.
