Tarcza z herbem Preuss (von Preussen, Preussen, Pruss, Preyss), 1596?     

62 × 47,5 × 1,9 cm

LOKALIZACJA: Muzeum Okręgowe w Toruniu, nr inw. MT/M/380/SN

  • Olej na desce. Podłoże z drewna liściastego, dwie deski wycięte stycznie połączone na styk.  Odwrocie opracowane gładko. Wąska (ok. 2 mm) faza na krawędziach od strony lica i odwrocia. Zawieszka z kutego żelaza, mocowana żelaznymi gwoźdźmi. Lico pokryte cienko zaprawą, Warstwa malarska naniesiona gładko. Obmalowane brązową farbą sztorce i boczne krawędzie. Paleta: biel ołowiowa, ugier, czerwień żelazowa, cynober, brąz żelazowy- umbra, błękit pruski.

____________

  • W tarczy malowanej koloru czerwonego dwie kosy srebrne z półtorakrzyżem złotym ponad nimi. Hełm z koroną i labrami srebrnymi z podbiciem czerwonym, w klejnocie trzy pióra strusie, dwa czerwone i jedno srebrne pośrodku. Tło brązowe, po bokach klejnotu napis VON PREUSSEN. kolorem ugrowym.
  • Na odwrociu napisy: u góry No 91. czarną farbą oraz A.180. białą farbą, poniżej napisy I.B.90 farbą czerwoną oraz data 1849 – czarną, u dołu nr inw. S/380/MPT. białą farbą oraz nalepka Muzeum Okręgowego w Toruniu.

_____________

WPIS: © Michał F. Woźniak i Franciszek Skibiński, Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud, 2023

Zalecane cytowanie:
Woźniak M., Skibiński F., Szmit-Naud E., Tarcza von Preussen
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Dziedzictwo rozproszone, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

W przeszłości retuszowana, poddana konserwacji-restauracji w roku 2015.  Po oczyszczeniu usunięto werniks z lica i odwrocia oraz przemalowania w możliwym zakresie. Uzupełniono szpary w podłożu kitem epoksydowym.  Zawerniksowano werniksem akrylowym, uzupełniono ubytki warstwy malarskiej farbami żywicznymi mastyksowymi, zawerniksowano satynowym werniksem ketonowym (w rozpylaczu). Zawoskowano odwrocie (DK/1/2015, Dagmara Kończalska).

Podłoże nieznacznie deformowane wypukło, struktura drewna w bardzo dobrym stanie, pęknięcia desek wzdłuż włókien, kilka otworów po nitach lub gwoździach o przekroju prostokątnym, warstwa malarska zarysowana, ubytki dotyczą kilku procent powierzchni,. Kompozycja oryginalna prawdopodobnie całkowicie przemalowana w przeszłości. Uzupełnienia wykonane w czasie konserwacji dotyczą kilku procent powierzchni.

Historia

Pierwotnie zespół tarcz wisiał na północnej ścianie prezbiterium kościoła NMP, w pięciu rzędach. Zachowane tarcze w liczbie 16 w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu, eksponowane w Sali Mieszczańskiej ratusza staromiejskiego w Toruniu. Zbliżone kształtem do typu wczesnogotyckiego (gotyckiego), malowane na całej powierzchni lica.

Źródła:

  • Austen (APT, Kat. II, XII-7);
  • Praetorius (Rps., KM, sygn. 130, k. 404-405);
  • Zernecke (PAN BG, Ms. 1370, k. 58-62);
  • Steiner (ed. Biskup 1998, s. 77-80, 205-207); Schultz (MNK, rkps. 1045a);
  • Zernecke 1727, s. 229-230.

Rozpoznanie

Tarcze zostały umieszczone na północnej ścianie prezbiterium decyzją rady miejskiej z 1596 r. W tym celu prawdopodobnie na zlecenie burmistrza Heinricha Strobanda została sporządzona niezachowana dziś, wzmiankowana przez Zerneckego księga, na podstawie której wykonano następnie 97 tarcz z herbami. W 1603 r. zbiór uzupełniono (SEMRAU 1892, s. 57; MIKULSKI 2015, s. 28, 30; wg Arszyńskiego zbiór miał powstać dopiero wtedy, co jednak wynika zapewne z błędnej interpretacji źródeł (ALBUM STEINERA [1998], s. 207). Wg Mikulskiego można dopatrywać się ich w herbach rodzin, które weszły do rady po 1596 r. i których chronologia wchodzenia do rady nie była już ściśle odzwierciedlona w kolejności zawieszania tablic w kościele (Mikulski 2015, s. 28). Spośród zachowanych tarcz do tej grupy być może należały tarcze z herbami Kochański i Giese (MIKULSKI 2015, s. 220, 247). Tarcze były umieszczone w prezbiterium kościoła w 5 rzędach. Przynajmniej częściowo odnawiane przed lub w 1688 r. W 1729 r. tarcze zostały zdjęte, w styczniu 1733 r. przekazane radzie i przeniesione do ratusza, w 1738 r. powieszone w Sali Mieszczańskiej i innych pomieszczeniach na piętrze. Już wtedy zbiór był zdekompletowany i liczył 56 obiektów (ALBUM STEINERA [1998], s. 205). Przed zawieszeniem tarcz ich renowacji na zlecenie władza miasta dokonał malarz toruński Krzysztof Krystian Marquardt ( ŁYCZAK 2014). Wg Arszyńskiego, część tarcz mogła zaginąć w 1812 r., gdy ratusz pełnił funkcję francuskiego szpitala wojskowego (ALBUM STEINERA [1998], s. 207).

Najstarszy znany przerys powstał w 1688 r. na polecenie burmistrza Jana Austena, prawdopodobnie w związku z przeprowadzaną w tym czasie renowacją tarcz. Numeracja na odwrociach zachowanych tarcz w większości odpowiada właśnie numeracji u Austena (MIKULSKI 2015, s. 13-16). Z 1715 r. pochodzi spis Praetoriusa, z tego samego czasu pochodzi album Zerneckego. Krótko po zawieszeniu tarcz w ratuszu ich rysunki wykonał Steiner.

Liczba powstałych tarcz nie jest pewna. Herbarz Austena zawierał 98 przerysów herbów, Praetorius pisał o 100 tarczach istniejących w 1715 r., chociaż wymienił jedynie obiekty od nr 22 wzwyż (Rps., KM, sygn. 130, k. 404). Od 22 tarczy swój opis zaczął też Zernecke (PAN BG, Ms. 1370, k. 58–62). Możliwe jednak, że ich liczba była nieco inna, ponieważ poszczególni autorzy mogli nie uwzględnić wszystkich herbów (MIKULSKI 2015, s. 17–18). Sądząc po numeracji Steinerowi znanych było 100 tarcz, jednak jego przerys zawiera jedynie 98 wizerunków, odnotował w ratuszy jedynie 56 z nich. W tym samym czasie powstał zbiór rysunków Georga Petera Schultza, przy czym prawdopodobnie obaj korzystali przy rekonstrukcji z tego samego, nieznanego dziś źródła, pochodzącego sprzed 1688 r. (MIKULSKI 2015, s. 23). Także Semrauowi znanych było 98 tarcz (SEMRAU 1892, s. 57), natomiast odnotował istnienie 55 tablic. Wśród nich znalazły się niektóre spośród uznanych przez Steinera za zaginione, co może świadczyć o bardziej złożonym losie części tablic w XVIII-XIX w. (SEMRAU 1892, s. 57; MIKULSKI 2015, s. 12).

Napisy na odwrociach tarcz zawierają też dawne numery inwentarzowe Muzeum, naniesione białą farbą, stosowane kolejno po sobie od 1947 od ok. 1970: cyfra poprzedzona literą A (dla zbiorów artystycznych), oraz młodszy zapis trójczłonowy: lit. S (Sztuka), cyfra nru inwentarzowego, skrótowiec MPT (Muzeum Pomorskie w Toruniu); MPT zastąpiono następnie skrótowcem MT (Muzeum w Toruniu).

 

Dokumentacja historyczna

Brak

Dokumentacja badawcza

  • Dokumentacja w bliskiej podczerwieni (NIR), fot. J. Raczkowski, 2021
  • Dokumentacja fluorescencji wzbudzonej UV, fot. J. Raczkowski, 2021
  • Badania dendrochronologiczne, B. Gmińska-Nowak

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

Opracowania niepublikowane