Skrzydło nastawy ołtarzowej (ołtarz Świętej Rodziny?), Niderlandy pd., ok. 1480–1490

200 × 79 cm

LOKALIZACJA: nawa północna, zamontowane na stałe w murze pomiędzy kaplicą św. Józefa a św. Ignacego Loyoli

  • Skrzydło nastawy ołtarzowej – jedno z zewnętrznej pary skrzydeł poliptyku, malowane obustronnie.
  • Technika mieszana (tłusta tempera / olej), podobrazie dębowe.

 ________________________________

  • Na rewersie fragment sceny  Zwiastowania (panel z Archaniołem Gabrielem). Kompozycja w pionowym prostokącie, na tle wnętrza domu mieszczańskiego, ukazanego w skrócie perspektywicznym, o szarych ścianach i beczkowej powale z desek, otwierającego się po lewej stronie oknami na pejzaż. Na pierwszym planie klęczący na flizowej posadzce archanioł w albie i czerwonej kapie, zwrócony do widza 3/4, skierowany w prawo. We wnętrzu realistycznie oddane przedmioty – poduszka na ławie podokiennej,  obrazek Veraikon zawieszony na ścienia, po lewej widoczny fragment innego pomieszczenia z kominkiem i dekoracyjną ławą.
  • Na awersie jedna nad drugą, dwie prostokątne kwatery z cyklu obrazowego Dzieciństwa Chrystusa: Adoracja Dzieciątka i Obrzezanie.
  • Adoracja: wewnątrz otwartej stajenki, murowanej, z dwoma biforiami po bokach, nakrytej dwoma odcinkami stropu, dołem gładkie beżowe klepisko, przechodzące bezpośrednio w ścieżki ginące w krajobrazie w tle. Na pierwszym planie klęczą symetrycznie ustawieni: Maria w niebieskiej sukni i białym płaszczu i rozpuszczonymi włosami, oraz św. Józef w brunatno-sinej tunice i czerwonym płaszczu z kapturem, adorujący drobną postać nagiego Dzieciątka, leżące na klepisku na rąbku płaszcza Marii. Maria składa ręce do modlitwy, Józef trzyma w prawej ręce cienką zapaloną świeczkę, którą osłania lewą dłonią. Po lewej stronie pod murem stajenki graniasty kamienny żłób, przy którym ukazane są osioł i wół; po prawej stronie przez prześwit biforium do stajenki zaglądają dwaj dojrzali mężczyźni w kapturach na głowach. W tle rozciąga się pagórkowaty pejzaż z kępami drzew i panoramą miasta na horyzoncie.
  • Obrzezanie rozgrywa się we wnętrzu kościelnym, ujętym w niezbornej wielopunktowej perspektywie – na na tle ściany lektorium, za którą otwiera się zasklepiona gotycka przestrzeń chóru. Postaci zgrupowane są w izokefalicznym szeregu na środkowym planie. Po lewej stronie przy ołtarzu stoją dwaj żydowscy kapłani w wystylizowanych strojach, zdobionych drogimi kamieniami, jeden z nich dokonuje obrzezania Dzieciątka, które siedzi na ołtarzu, podtrzymywane przez Marię, okrytą bogato sfałdowanym białym płaszczem.  Obok niej stoi bogato ukostiumowana postać kobieca w czepcu poduszkowym i zielonej sukni o doczepianych błękitnych rękawach oraz św. Józef w prostej opończy o cechach mody aktualnej i kapturze zawiniętym na głowie w formie czepca.

______________________________

WPIS: ©  M. J. Raczkowscy,  2024

Zalecane cytowanie:
Raczkowscy M.J.  Skrzydło ołtarzowe
Inwentarz Sztuki Torunia online, Katedra – korpus nawowy, 2024
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-sw-jana-chrzciciela-i-sw-jana-ewangelisty-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

Dobry.

Historia

Rozpoznanie

Dzieło zdradza czytelną zależność ikonograficzną i stylową od malarstwa południowo-niderlandzkiego (wykazuje związki z twórczością anonimowych warsztatów brugijskich). Pod względem proweniencji artystycznej łączone jest z warsztatem gdańskim (A. S. Labuda 1979 – Mistrz Małego Ołtarza Ferberów); za ucznia tego warsztatu uważany jest autor Pasji Toruńskiej. Relacje te wymagają jednak dalszych pogłębionych badań – biorąc pod uwagę obcy na gruncie toruńskim styl, można rozważać możliwość importu z południowych Niderlandów, choć nie jest to dzieło najwyższej klasy artystycznej.

Dokumentacja historyczna

Dokumentacja badawcza

  • Analizy XRF, J. Raczkowski, 2020.
  • Dokumentacja w bliskiej podczerwieni NIR, J. Raczkowski, 2020.

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

Opracowania niepublikowane