Rzeźba tronującego Chrystusa z grupy Koronacji NMP, ok. 1380 (MDP)

71,5 × 33,5 × 11,2 cm

Muzeum Diecezjalne w Pelplinie, nr inw. MDP/5/I/RZ

Rzeźba półplastyczna, z kilku kawałków drewna lipowego (dłonie były rzeźbione osobno i osadzone na kołkach; osobno rzeźbione fleurony diademu), z tyłu głęboko drążona, polichromowana na gruncie klejowo-kredowym, złocona złotem płatkowym na bolus.
Polichromia oryginalna, z miejscowymi przemalowaniami: karnacja jasna, włosy brunatne, rysy twarzy podkreślone malarsko (brwi i górne powieki czarne, tęczówki oczu błękitne, białka oczu i zęby białe, usta intensywnie czerwone, podmalowania walorowe wokół oczu i na kościach jarzmowych); szata spodnia złocona na całej powierzchni, płaszcz złocony wierzchem, na podbiciu czerwony; tron brunatny. Karnacja na bazie bieli ołowiowej i cynobru, wierzch szaty – cynober, podbicie – błękit pruski (badania XRF, J. Raczkowski, 2022).

______________

Figura półplastyczna, z tyłu ścięta i drążona, w widoku bocznym silnie spłaszczona, przeznaczona do oglądu frontalnego, rzeźbiona razem z wieloboczną podstawą. Tronujący Chrystus, ukazany jako wyidealizowany dojrzały mężczyzna o kędzierzawej brodzie i długich włosach, ukoronowany, odziany w długą tunikę o luźnych rękawach i płaszcz, spawający z lewego ramienia, ujęty frontalnie, usadowiony na niskiej, gładko opracowanej, płaskiej ławie; prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, w lewej – złożonej na kolanie – trzymał niezachowany atrybut.

WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023

Stan zachowania

Brak obu dłoni Chrystusa, lewej stopy wraz z fragmentem podstawy (widoczna jeszcze na fot. archiwalnej) i dużego palca u prawej stopy; utrącone fleurony korony; liczne spękania polichromii, liczne drobne, a miejscami też rozległe ubytki warstwy malarskiej i złoceń (do gołego drewna).

Dokumentacja fotograficzna

Tronujący Chrystus, en face, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, widoki boczne, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, en face, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, zbliżenie, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, profil, zbliżenie, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, widok od góry, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, odwrocie, fot. J. Raczkowski

Tronujący Chrystus, NIR fot. J. Raczkowski (1)

Historia

Być może figura jest tożsama z rzeźbą z grupy Triumfu Marii, wymienioną w Inw. 1724–1730: „Ołtarz wielki, składany, foris malowana Męka Pańska, intus Christus cum Beatissima Matre” (cyt. wg MISCELLANEA 1989, s. 165).

W l. 1907–1939 r. figura stała w zakrystii, jej wcześniejsza lokalizacja nie jest potwierdzona. Od czasów publikacji Schmida 1907 uważana jest za pozostałość nastawy ołtarza głównego kościoła NMP, w której w XVII i XVIII wieku odnotowano rzeźbiarską grupę Koronacji NMP. W zbiorach MDP od 1982 r. (wpis do inwentarza i karta muzealna 15.04.1982 – R. Ciecholewski). W bliżej nieokreślonym czasie (współcześnie) poddany zachowawczym zabiegom konserwatorskim.

Rozpoznanie

Rzeźba należała do grupy Koronacji Marii i znajdowała się najpewniej w centrum szafy ołtarzowej. Wprowadzona do literatury przez Bernharda Schmida (SCHMID 1907 ), była datowana od 1370 (BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009) do 1390 (DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998 ), a jej korzenie stylistyczne wywodzono z Czech (CHMARZYŃSKI 1933 (1) ) lub z Erfurtu (SCHMID 1907, HEUER 1916, BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009). Szczegółowa analiza cech formy pozwala jednak z dużym prawdopodobieństwem wpisać ją raczej w nurt tzw. lubecko-hanzeatycki. Sposób opracowania pleców rzeźby oraz jej niewielka przestrzenność wskazują na jej powiązanie z nastawą ołtarzową: zabytek należał najpewniej do centralnej grupy Koronacji NMP, w starszym wariancie tzw. „Triumfu Marii”, w którym Matka Boża i Chrystus tronują obok siebie na wspólnej ławie. Takie rozpoznanie figury pojawiło się najwcześniej u Schmida 1907, który jako pierwszy powiązał ją ponadto z poliptykiem toruńskim. Choć sam konstrukt poliptyku został już w literaturze podważony – RACZKOWSKI 2016 (1) , RACZKOWSKI 2016 (2), można z pewnym prawdopodobieństwem przyjąć, że figura pochodzi z dawnej nastawy ołtarza głównego w tzw. typie szeregowym (niem. Reihenaltar), charakterystycznym dla Niemiec północnych. Nie można wykluczyć, że snycerski korpus retabulum franciszkańskiego był importem, np. z Lubeki, gdzie figura Chrystusa znajduje najbliższe analogie.

Dokumentacja historyczna

Herder-Institut w Marburgu – nn. przed 1939 (Sammlung Clasen), sygn. 99082>>, sygn. 99083>>; sygn. 99084>>
ISPAN Warszawa, sygn. 2573F – nn., przed 1939

IS_PAN_0000002573

Herder Inst. MARBURG, 99083 Kuvert, PL, THORN, MARIENKIRCHE

Herder Inst. MARBURG, 99084 Kuvert, PL, THORN, MARIENKIRCHE

Dokumentacja badawcza

Badania składu pierwiastkowego pigmentów polichromii: J. Raczkowski, 2022, przenośny spektrometr rentgenowski XRF, model HITACHI XMED Expert 8000 z kolimatorem i kompletem specjalistycznych kalibracji.