Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich, warsztat chęciński (Bartholomeo Venosta ?), ok. 1609/1615

płyta pierwsza (Bartłomiej Tylicki?) szer. 84 cm, dł. 183 cm; płyta druga (Jakub Tylicki?) szer. 70 cm, dł. 169 cm; płyta inskrypcyjna wys. 43 cm, dł. 110 cm

LOKALIZACJA: nawa południowa, przęsło zachodnie, przy ścianie południowej

Płyty nagrobne z figurami zmarłych wykonane w rzeźbie półpełnej oraz płyta inskrypcyjna wykute w jasnobrązowym wapieniu chęcińskim z białym żyłkowaniem (wapień Chęciny: Zamkowa Góra / Bolechowice). Litery inskrypcji wykute wklęsło, detale twarzy, włosów zaznaczone reliefem, linearnie.

__________

Figury i tablica wmurowane na niskim cokole.
Figura pierwsza o zwartej bryle i sumarycznym modelunku, oddana w wysokim reliefie. Postać ukazana niemal frontalnie jako półleżąca na płycie, w zbroi, z głową i górną częścią pleców opartą na poduszce. Przegięta w pasie, podparta na lewym, zgiętym ramieniu, prawe również zgięte i położone w pasie. Lewa noga wyprostowana, ukazana frontalnie, prawa zgięta i skrzyżowana z lewą, ukazana z profilu. Twarz pociągła, z dużymi, głęboko osadzonymi oczodołami i zamkniętymi oczyma, otoczona długimi, opadającymi faliście włosami, z długą brodą o regularnych puklach i włosami. Dłonie uproszczone, opracowane sumarycznie. Zbroja gładka. U stóp ukazany z profilu zamknięty hełm, ponad nogami postaci buława.
Figura druga o zwartej bryle, oddana w wysokim reliefie, potraktowana bardziej plastycznie niż pierwsza. Postać ukazana niemal frontalnie jako półleżąca na płycie, w zbroi, z plecami opartymi na poduszce. Podparta na lewym zgiętym ramieniu, prawe wyprostowane, schowane za plecami. Lewa noga zgięta ku górze, ukazana z profilu, prawa wyprostowana, skrzyżowana z lewą, ukazana frontalnie. Twarz opracowana sumarycznie, pociągła, z dużymi, głęboko osadzonymi oczodołami i zamkniętymi, migdałowatymi oczyma, ze zmarszczką na czole, z krótkimi włosami, krótką brodą i długimi wąsami. Zbroja gładka. Poniżej postaci buława.
Pomiędzy figurami kamienna płyta inskrypcyjna, na niej inskrypcja kapitałą humanistyczną, litery kute wklęsło: [D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO) / [ILLVSTRIBVS AC GENEROSIS D(OMINIS) BARTH(OLOMEO) CASTELL(ANO) BREST(ENSI) ROGOZIN(ENSI) SLVCHOW(IENSI) Q(VE) / [CAPIT(ANEO) JACOBO PINCERN(AE) CALISS(IENSI)] A TYLICAE VIRIS GENE(ROSIS) LVBICZ GENERIS ANTIQVI / [NOBILITATE ORNATISSIMIS RELIG]IONIS CHR[ISTIAN]AE PROPUGNATORIB(VS) ACCERIMIS, / [MIRA PRUDENTIA, IMMORTALITATE]Q(VE) O(MN)IUM VIRTUTUM TAM, SE(N)A(TO)RII QVAM [A]EQ/[VESTRIS ORDINIS SPLENDORE] CLARISS(IMIS) HOC MONUMEN(TVM) MOESTA POSTE/[RITAS POSVIT VIXERVNT ECCLESI]AE DEI SVBSIDIO, P(AT)RIAE CO(N)SILIO, AMICIS / [ORNAMENTO. BARTHOLOMEVS AN(NORVM) 72 OBYT ANNO D(OMI)NI 1609 IUL[II] 10. IACOBUS VO [VERO] / ANNORUM 68 ANNO D(OMINI)] 1615 DIE] S. CATH(ARINAE) [PIE] LECTOR P(RE)CARE REQUIEM // Przekład: (Bogu najlepszemu, najwyższemu / przesławnym i szlachetnym panom Bartłomiejowi kasztelanowi brzeskiemu, staroście rogozińskiemu i człuchowskiemu / Jakubowi cześnikowi kaliskiemu z Tylic, mężom szlachetnym z starożytnego rodu Lubicz / ozdobionym szlachetnością, najdzielniejszym obrońcom wiary chrześcijańskiej / znakomitym niezwykłą mądrością i nieśmiertelnością wszystkich cnót, okazałością [sc. sławą] tak stanu senatorskiego jak rycerskiego, ten pomnik smutni [sc. pozostający w żałobie] potomni / postawili; żyli jako pomoc [sc. obrona] Kościołowi Bożemu, rada Ojczyźnie, / ozdoba przyjaciołom. Bartłomiej zmarł w wieku 72 lat, 10 lipca 1609 roku, Jakub zaś w wieku 68 lat, w dzień św. Katarzyny [25 XI] 1615 roku. Pobożny czytelniku, zmów Requiem).

__________

WPIS: © Franciszek Skibiński & Michał Woźniak, 2023
Opinia technologiczno-konserwatorska Elżbieta Szmit-Naud
Lekcja inskrypcji wg odczytu własnego, odpisów Semraua i Szołdrskiego oraz rekonstrukcji i interpretacji Jacka Tylickiego;
weryfikacja inskrypcji: Marta Czyżak, tłumaczenie: Magdalena Awianowicz

Stan zachowania

Nagrobek poddawany w przeszłości naprawom, większe ubytki formy rzeźbiarskiej nieuzupełnione.

Tablica inskrypcyjna w połowie szerokości pęknięta ukośnie, szczelina i płytszy ubytek przy krawędziach pęknięcia, przy dolnej krawędzi szeroki; mniejsze ubytki na całej powierzchni. W nagrobku Bartłomieja Tylickiego duży ubytek płyty (ponad połowa tła), uzupełniony wtórnie płasko sztucznym kamieniem. Większe ubytki w obrębie obu figur – prawe stopy i do wysokości powyżej kostki włącznie. W postaci Bartłomieja ubytek części lewej stopy, lewa ręka poniżej łokcia, zarost brody. W nagrobku Jakuba Tylickiego ubytek dolnej lewej krawędzi płyty, fragmentu trzonu buławy, palca prawej dłoni. Powierzchnia zabrudzona.

Dokumentacja fotograficzna

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (1)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (2)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (3)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (4)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (5)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (6)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (7)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (8)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (9)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (10)

Relikty nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich. Fot. J. Raczkowski (11)

Historia

Źródła:

APT, AMT, kat. II, sygn. X-9, k. 28-29;
APT, AMT, Kat. II, sygn. X-17, s. 7-8, 15;
Starowolski 1655, s. 401.

__________________________

Zachowane elementy stanowiły część nagrobka przyściennego, prawdopodobnie piętrowego, wzniesionego w kaplicy pw. Św. Róży przy dominikańskim kościele pw. św. Mikołaja. Przemawia za tym najstarszy opis (APT, AMT, Kat. II, sygn. X-17; Szołdrski 1929, s. 53) oraz to, że obydwaj zmarli zostali upamiętnieni wspólną inskrypcją. Figury były pierwotnie ujęte niezachowaną architektoniczną ramą. Nagrobek upamiętniał braci Bartłomieja Tylickiego, kasztelana brzeskokujawskiego, starostę rogozińskiego i człuchowskiego (†1609), oraz Jakuba Tylickiego, cześnika kaliskiego (†1615). Figury wykonano ok. 1609 lub 1615 r.; w 1616 r. legat bpa krakowskiego Piotra Tylickiego, brata zmarłych, na msze w kaplicy (APT, AMT, kat. II, X-9, k. 28-29; FANKIDEJSKI 1880 (2)). Możliwe, że Piotr Tylicki był fundatorem nagrobka.

W 1836 r. nagrobek został zburzony, zaś figury zmarłych przeniesione do kościoła NMP. Tablica inskrypcyjna została odnaleziona 30 V 1892 na podwórzu kamienicy przy ul. Chełmińskiej 22 (tzw. Kulmbacher Bierhalle), przekazana przez właściciela Siudowskiego kościołowi NMP, przeniesiona tam na koszt Coppernicusverein ( SEMRAU 18921).

Rozpoznanie

Wg Chmarzyńskiego nagrobek wykonany przez warsztat lokalny, ulegający impulsom północno- i południowoeuropejskim (CHMARZYŃSKI 1933a). Krzyżanowski sugerował, że może być dziełem czynnych w Gdańsku Willema van dem Blocke lub Willema van der Meer (Krzyżanowski 1966). Wg Krzysztofiaka każda z figur została wykonana przez inny warsztat: północny, znajdujący się pod wpływem twórczości Willema van den Blocke, oraz południowy, być może związany z Mistrzem Nagrobka Provany, identyfikowanym z krakowskim mistrzem Giovannim da Simonis (Krzysztofiak 2005).

Cechy formalne istotnie wskazują na to, że każda z figur została wykonana przez innego rzeźbiarza. Niemniej hipotezy łączące rzeźby nagrobne ze środowiskiem gdańskim, zwłaszcza z warsztatami Willema van den Blocke i Willema van der Meer, są nieprzekonujące i należy je odrzucić. Zarówno cechy formalne, jak też użyty materiał wskazują jednoznacznie na warsztat czynny w południowej części ówczesnej Rzeczypospolitej, zapewne w Chęcinach (Kluczwajd/Tylicki 2009; Skibiński 2013; Wardzyński 2017). Ostatnio rzeźby zostały przypisane warsztatowi kierowanemu przez Bartholomeo Venostę, pochodzącego z Tyrolu rzeźbiarza czynnego w Chęcinach. Ten sam warsztat, tożsamy z warsztatem tzw. Mistrza wyprostowanych figur, wprowadzonym do literatury przedmiotu przez Mariusza Karpowicza, wykonał liczne inne, analogiczne dzieła, które trafiły w wiele miejsc na obszarze dawnej Rzeczypospolitej (Wardzyński 2012; Wardzyński 2014; Wardzyński 2017, s. 225, 227). Jako najbliższe analogie dla figury Bartłomieja(?) Tylickiego, Wardzyński wskazuje przedstawienia Jakuba(?) z Zimnej Wody Leśnowolskiego (Rzeszów, Muzeum Okręgowe) oraz Stanisława Zapolskiego (Chojne pod Sieradzem); wg Wardzyńskiego rzeźby te zostały wykonane przez tego samego rzeźbiarza, który wykonał rzeźbę toruńską (Wardzyński 2017, s. 227-228).