Portret trumienny nieznanego młodzieńca (Stanisława Rościszewskiego?), Toruń?, 2. poł. XVIII w. (MOT)

60 × 48,5 cm

Lokalizacja: Muzeum Okręgowe w Toruniu, nr inw. MT/M/398/SN; przechowywany w magazynie zbiorów.

  • Podobrazie z blachy ołowianej (jeden arkusz); olej na bardzo cienkim gruncie.

___________

  • Obraz w kształcie ośmiokąta – prostokąt pionowy ze ściętymi narożami. Portret młodego szlachcica w ujęciu portretowym en face, z lekkim skrętem głowy w prawo. Karnacja jasna, nawet blada, policzki delikatnie zaróżowione; twarz wydłużona, czoło wysokie, duże szaroniebieskie oczy pod wyokrąglonymi łukami brwiowymi, szeroko otwarte, patrzą łagodnie w przestrzeń; usta małe o pełnych wagach, podbródek zaokrąglony, uszy wydatne; rudawe włosy krótko obstrzyżone. Portretowany ma na sobie biały kontusz o zapiętych na nadgarstkach szerokich rękawach z rozcięciami, na czerwonym żupanie zapiętym pod szyją. Prawą rękę opiera na kolorowym, wąsko skręconym pasie tekstylnym (kontuszowym). Przy lewym biodrze widoczna jest rękojeść szabli, czarna z czerwonymi akcentami.
  • Tło dla przedstawienia jest neutralne – ciemnobrązowe, rozświetlone delikatnie wokół postaci, szczególnie po prawej stronie. Tam też, na wysokości szyi portretowanego, umieszczono złocisty kartusz barokowy z herbem Junosza III: kroczący baran rogaty biały (tj. srebrny) w czerwonym polu; na tarczy korona szlachecka; w klejnocie baran wyskakujący. Zza kartusza z obu stron wystają panoplia – halabardy, piki, chorągwie, proporce z flagami dwóch miast, w tym Gdańska, cztery chorągwie oraz włócznie; poniżej znajdują się dwie armaty, dwa kotły połączone łańcuchem oraz asymetrycznie pięć armatnich kul. Herbowi towarzyszą cztery złote inicjały: S – R | S – B.
  • Na odwrociu w lewym dolnym rogu nr inwentarzowy czarną farbą, poniżej poprzednie oznaczenie farbą białą; u góry po prawej dawny numer czerwoną farbą: A.192, przekreślony czarną kreską, zaś po lewej stary napis czarną farbą: IB. 59, 3; ponadto dwie nalepki muzealne.

_________________

WPIS: © Maria Hotel i Michał F. Woźniak, 2023

Zalecane cytowanie:
Hotel M., Woźniak M.,  Portret trumienny S. Rościszewskiego? (MOT)
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Dziedzictwo rozproszone, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

Dobry. Modelunek doskonale czytelny, miejscami wciąż widoczny jest także pierwotny dukt pędzla. Na całej powierzchni występują zarysowania, przetarcia i odpryski polichromii. Badanie w świetle ultrafioletowym UV ujawniło obecność retuszy i przemalowań konserwatorskich: w partii twarzy, dłoni, na żupanie, rękawach, włosach, na łukach brwiowych oraz w tle. Wtórny jest modelunek i być może koloryt pasa kontuszowego; niewykluczone, iż w późniejszym czasie dodano szabelkę, lub przynajmniej znacznie uwidoczniono jej kształt. Podobrazie blaszane jest lekko pofalowane, z kilkoma widocznymi ubytkami po gwoździach. Na całej powierzchni odwrocia miejscowe przebarwienia świadczące o korozji.

Historia

Portret pochodzi z kościoła pofranciszkańskiego Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (ob. Wniebowzięcia NMP) gdzie znalazł się w czasach bernardyńskich; jeszcze w 1892 roku zawieszony na północnej ścianie prezbiterium (SEMRAU 1892).

Rozpoznanie

Herbem Janosza pieczętowali się Rościszewscy; członkowie tej rodziny (przynamniej jeden jej przedstawiciel) zostali pochowani pod prezbiterium kościoła Mariackiego w tzw. „krypcie Czapskich”, obok kilku innych familii szlacheckich związanych z Toruniem ( SEMRAU 1892; GRUPA 2005, s. 105). Z badań archeologicznych, prowadzonych w 1983 roku przez Andrzeja Florkowskiego wynika, iż we wspomnianej krypcie spoczęło dwoje dzieci (GRUPA 2005, s. 106).

Blacha trumienna zapewne zawiera wizerunek jednego z Rościszewskich, może Stanisława (KLUCZWAJD 2005), przedstawiciela rozgałęzionej rodziny w na Mazowszu płockim i w ziemi dobrzyńskiej;  litery S B mogą dotyczyć godności ziemskiej, np. sędziego brzeskiego, może stolnika lub raczej – z uwagi na młody wiek – stolnikowicza brzeskiego.

Niezbyt wysoka jakość artystyczna oraz niewyszukane zamówienie o charakterze prywatnym wskazują na powstanie portretu w lokalnym warsztacie malarskim.

 

Dokumentacja historyczna

Brak

Dokumentacja badawcza

  • Dokumentacja w bliskiej podczerwieni, NIR, fot. J. Raczkowski, 2021. Ujawnia ingerencje konserwatorskie oraz ubytki warstwy malarskiej, a także zastosowanie bieli ołowiowej i cynobru.
  • Dokumentacja fluorescencji wzbudzonej UV,  fot. J. Raczkowski, 2021. Ujawnia rozległe ingerencje konserwatorskie, uzupełnienie ubytków i tzw. retusze.

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

SEMRAU 1892, s. 56

KLUCZWAJD 2005, s. 57, nr 13

Opracowania niepublikowane