Strona główna Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu RZĄD KAPLIC PO STRONIE PD KAPLICA ZAŚNIĘCIA NMP (KOPERNIKA) Popiersie Mikołaja Kopernika, Wojciech Rojowski (Kraków), 1766
Relief w centrum: 187 × 120 × 15 cm
LOKALIZACJA: tzw. Kaplica Kopernikańska, przy ścianie zachodniej
__________________________
WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska i Juliusz Raczkowski, 2024
Dzieło ufundowane dla Torunia przez księcia Józefa Aleksandra Jabłonowskiw w 1766 roku jako „zaczyn” pomnika astronoma. Wiadomo, że wizerunek Rojowskiego – przeciętnej jakości artystycznej – został chłodno przyjęty w Toruniu (ZAŁĘSKA 1968, passim). W 1783 roku podano wręcz do wiadomości ogółu, że jest tak lichy i wykonany bez kunsztu, że rada miasta nie uważała za stosowne wystawić go na widok publiczny – choć zaważyły raczej względy polityczne: napis na postumencie popiersia podkreślał polskość astronoma: „Terriginae Borusso Polono”. Zdaniem monografistki tego dzieła (ZAŁĘSKA 1968), być może za jego przeniesieniem do kościoła stał ks. Stanisław Staszic, wybitny działacz oświeceniowy i przedstawiciel najszacowniejszej wówczas polskiej instytucji naukowej – Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie; bawił on w Toruniu w okresie gdy miasto było siedzibą Rady Stanu Księstwa Warszawskiego jako referendarz Towarzystwa (1809). Na ostatnim posiedzeniu rady miejskiej, 11 V 1809 r. podjęto uchwałę o budowie w Toruniu monumentu Kopernika, do czego jednak nie doszło, gdyż na wniosek Staszica z 1815 r. pomnik ten postanowiono ostatecznie wznieść w Warszawie; w 1820 r. zawarto umowę na jego projekt z Bertelem Thorvaldsenem, Staszic przeznaczył na jego budowę spory zapis w swym testamencie; zob. ZAŁĘSKA 1968, s. 85.
Popiersie znalazło się w farze z całą pewnością przed 1812 rokiem – wtedy oglądał je tam polski pisarz i historyk Julian Ursyn Niemcewicz (Juljana Ursyna Niemcewicza podróże historyczne po ziemiach polskich: od 1811 do 1828 roku, Paryż–Petersburg 1858, s. 105: „Książę Jabłonowski, wojewoda nowogrodzki, posąg Kopernika z białego marmuru uciosać kazał, i temuż piękny położył nagrobek. Ledwiem mógł docisnąć się do pomnika tego, tak kościół zawalony był beczkami sucharów i mąki”). Zostało wyeksponowane w powiązaniu z epitafium Kopernika, c W źródłach z lat 1814, 1819 i 1842 wzmiankowane jest jako umieszczone „pod epitafium Kopernika”. WERNICKE 1846 opisał je przy jednym (nie precyzując, którym) z filarów kościoła – bez związku z epitafium, zapewne po południowej stronie filara wieżowego. W albumie Polkowskiego popiersie wraz z cokołem jest reprodukowane z adnotacją, że znajduje się w kościele św. Jana w Toruniu – bez podania dokładnego miejsca. Natomiast przez HEISE 1889, s. 262–263. popiersie jest wzmiankowane już na obecnym miejscu, w kaplicy chrzcielnej, pod epitafium astronoma.