Płyta nagrobna małżonków von Soest, Flandria (Tournai lub Brugia), po 1361

320 × 176 cm

LOKALIZACJA: południowa ściana prezbiterium, wtórnie wmurowana.

Mosiądz (81,14 % cynku + 5% domieszki); odlew w 32 segmentach różnej wielkości, rysunek kompozycji grawerowany (bez wykończenia pozostawiono cały gładki pas bordiury po prawej stronie, który zawierać miał datę śmierci Małgorzaty von Soest). Grawerunek bardzo precyzyjny i zróżnicowany, o ostrym rysunku, z czytelnymi śladami narzędzi, wzbogacony o szrafowanie i wybieranie tła. Płyta zamocowana była do podłoża (monolitycznej płyty z czarnego kamienia o wym. 335 x 190 cm) za pomocą nitów, z których przetrwało zaledwie kilka.

__________________________

Grawerunek przedstawia całopostaciowe wyobrażenia Jana von Soest (po lewej) i jego małżonki Małgorzaty (po prawej stronie), w architektonicznej dwuprzelotowej „bramie” o formach późnogotyckich. Figury wypełniają w całości wąskie przeloty bramy, o łukowatym zamknięciu w ośli grzbiet, zamknięte kwiatonami, podsklepione żebrowo i zdobione gwiazdkami, z maswerkowymi trójliśćmi wewnątrz wykroju i czołganką na zewnętrznym obrysie) Na węgarach i filarze działowym – w czterech kondygnacjach wąskie nisze zamknięte wimpergami, w których przedstawiania proroków i apostołów z banderolami. W zwieńczeniu – architektoniczny baldachim, z rzędem triforium u podstawy i układem drobnych strzelistych ażurowych wieżyczek, poprzecinanych arkadkami. Ponad głowami zmarłych w arkadkach – motyw Levatio coelestis (nagie półfigury zmarłych unoszone w draperii przez dwóch aniołów).
Inskrypcja: HIC JACET DOMINUS JOHANNES DE ZOEST QUI OBIIT ANNO D(OMI)NI*M*CCC*LXI SEQUENTE DIE POST MAURICII. Herby po stronie Jana: dwa pasy w skos / gwiazda / dwa pasy w skos; po stronie Małgorzaty: gwiazda / dwa pasy w skos / gwiazda. Dwa pasy w skos – ród von Soest, gwiazda – chełmiński ród von Herken.
W dolnym pasie – Uczta dzikich mężów po lewej stronie / zabawy towarzyskie po prawej: rozbity dzban (blind pot), salonowiec (hot cockles), żaba (Frog in the Middle), mora (morra) – identyfikacja za JURKOWLANIEC 2015, s. 308.
Wokół – bordiura z inskrypcją oraz herbami rodowymi małżonków
Małżonkowie stoją frontalnie, nieruchomo, ze stopami lekko opuszczonymi ku dołowi. Za ich głowami -czworokątne wzorzyste poduszki (lewa – deseń roślinny, prawa – wić roślinna z zajączkami), podtrzymywane przez anioły, tworzą rodzaj nimbów. W tle rozpięta cloth of honour z motywem smoków (widoczna za nogami Jana i na wysokości ramion Małgorzaty). Oboje mają ręce złożone na piersiach do modlitwy. Twarze stypizowane, modelowane bardzo schematycznie, o niskich czołach szerokich nosach i drobnych sercowatych ustach.
Jan von Soest ukazany jako gładko ogolony mężczyzna o krótkich trefionych w pukle włosach, odziany w jedwabną wzorzystą cotte o wąskich rękach spinanych na ciasny rząd drobnych guzików, w przedłużonymi na dłoń mankietami, jopuli z rękawami do łokcia, u których zwisają futrzane coudieres, z nisko zawieszonym, okutym na krańcu pasem o długim pionowym zwisie; obcisłych nogawicach, obuwiu poulaines z zaostrzonymi noskami zapinane w kostce; i płaszczu zwanym clocke, podbitym futrem i spiętym na prawym ramieniu na rząd dużych guzów. U jego stóp – po prawej stronie dziki mąż z włócznią, polujący na lwa z tarcza heraldyczną w pysku, po lewej drugi dziki mąż, kryjący się za stopą Jana, ujmuje prawą ręką jego ciżmę.
Małgorzata von Soest nosi powłóczyste surcot ouvert obszyte futrem, na jedwabnej wzorzystej (wzór sercowaty) cotte z długimi rękawami o przedłużonych na dłonie mankietach, przepasanej na biodrach wąskim paskiem z okuciami; na ramionach płaszcz na futrze minnever, na głowie kruseler z drobnymi falbankami, na stopach ciżmy z noskami. U jej stóp wiewiórka z orzeszkiem w łapce oraz dworski piesek z obróżką z dzwonkami.

_______________________________

WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski, 2024

Zalecane cytowanie:
M.J. Raczkowscy, Płyta von Soest.
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół Św. Jana – zabytki sepulkralne, 2024
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-sw-jana-chrzciciela-i-sw-jana-ewangelisty-w-toruniu/

Stan zachowania

Dobry, po konserwacji-restauracji

Dokumentacja fotograficzna

GP, Płyta małżonków von Soest, fot. J. Raczkowski (7)

Historia

Płyta stanowi dowód pielęgnowanej w wielkich miastach pruskich memorii mieszczańskiej i notuje splendor elity władzy wielkich miast ziemi chełmińskiej. Inskrypcja na płycie upamiętnia jedynie Jana von Soest, zm. w 1361 roku, burmistrza Torunia w latach 1351, 1354 i 1358, ale zawiera też herby rodowe jego małżonki, (zm. ok. 1369), córki Tylmana von Herken, burmistrza Chełmna. Płytę sprowadzono do kościoła farnego zapewne za sprawą Małgorzaty, kryła grób pary małżeńskiej, zlokalizowany w obrębie prezbiterium, przed ołtarzem głównym. Wyjęta z posadzki podczas prac archeologicznych i konserwatorskich prowadzonych na pocz. l. 90 XX w. Poddana zabiegom konserwatorskim, nie wróciła na kamienne podłożone, które przepadło; zamontowana na pd. ścianie prezbiterium, w 3. przęśle od wschodu.

Rozpoznanie

Dzieło jest importem z Flandrii – najprawdopodobniej z Tournai lub Brugii – i należy do sporej grupy podobnych obiektów, rozproszonych w pasie nadbałtyckim, a powtarzających ustalony schemat ikonograficzny oraz kompozycyjny. Stanowi w tej grupie rzadki przykład zachowanej do naszych czasów fundacji mieszczańskiej, i znajduje poza Niderlandami tylko dwie współczesne analogie: w znanej z przedwojennej dokumentacji płycie nagrobnej Jana Klingenberga w Lubece oraz w płycie burmistrza Alberta Hövenera z 1357 roku w Stralsundzie.

Płytę sprowadzono do Torunia już po śmierci Jana von Soest, a fundatorki można upatrywać w jego żonie, która żyła jeszcze w 1363 r. i prowadziła czynny handel z Flandrią. Potwierdzeniem datowania na lata ok. 1360-70 są szczegóły ukazanych z dużą pieczołowitością strojów pary małżeńskiej, oparte na zachodnim franko-flamandzkim modelu o cechach zdecydowanie arystokratycznych.