Strona główna Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny OŁTARZE Ołtarze przyfilarowe w nawie głównej Ołtarz Matki Bożej Różańcowej (dawniej św. Józefa), 1728, z późniejszymi przekształceniami
1057 x 312 x 191 cm
W nawie głównej, przy drugim wschodnim filarze w rzędzie północnym, z ekspozycją od strony południowo-zachodniej
_______________
_________________________________
KONSTRUKCJA
Retabulum o konstrukcji pozornie samonośnej w typie SP, jednokondygnacyjne, sześciomodułowe, składające się z trzech modułów prostych i trzech modułów mieszanych. Pierwszy moduł prosty wyznacza formę stipesu, mensy i antepedium. Wzniesiony w niepełnej konstrukcji skrzyniowej o korpusie wieńcowym. Ścianka przednia skrzyni, wykonana w konstrukcji ramowo-płycinowej pozornej, wyznacza strukturę antepedium. Pozostałe ścianki wykonane w konstrukcji deskowej. Dwa kolejne moduły proste odpowiada wspornikom ujmującym stipes, wzniesione przy użyciu zdwojonej konstrukcji skrzyniowej o korpusach niepełnych, ustawionych obok siebie. Ścianki korpusów wykonane z desek. Występ zlokalizowany najbliżej stipesu z dołączoną w górnej partii formą o krzywoliniowym przekroju wykonaną w konstrukcji deskowej, tworzy wybrzuszenie wsporników. Pierwszy z modułów mieszanych tworzy strukturę górnej strefy cokołowej z predellą. Centralna jej część wykonana w konstrukcji deskowej, części boczne w niepełnej konstrukcji skrzyniowej. Ścianki skrzyń wykonane z desek. Kolejny moduł mieszany wyznacza strukturę niskiego, zamkniętego gzymsem cokołu obelisku części głównej, powielający strukturę modułu wcześniejszego. Moduł wzniesiony w konstrukcji deskowej i skrzyniowej o korpusie wieńcowym. Ścianki korpusów skrzyni wykonane z desek. Część główna nastawy wzniesiona w konstrukcji modułu mieszanego. Moduł wzniesiony z konstrukcji deskowej i dwóch niepełnych konstrukcji skrzyniowych. Ścianki korpusów skrzyni wykonane z desek. Nisza z przedstawieniem Matki Boskiej Częstochowskiej wykonana w konstrukcji ramowej; przedstawienie z wizerunkiem Matki Bożej Różańcowej umieszczone w ramie skonstruowanej w sposób ścienny.
WPIS: © Franciszek Skibiński, Michał Woźniak; współpraca: Elżbieta Szmit-Naud (stan zachowania), Weronika Kofel (konstrukcja techniczna), 2023
Źródła: ADP, Monastica, Bernardyni- Toruń, sygn. 1, s. 142, s. 358; APT, Klasztor franciszkanów-bernardynów w Toruniu, sygn. 6, s. 57-59; AMT, C 4346, k. 9-9v; APT, AMT, C 13770, k. 115v
W literaturze ołtarz zgodnie utożsamiany z dawnym ołtarzem pw. św. Józefa. Kontrakt na jego budowę zawarto z rzeźbiarzem Carlem Eglauerem w 1728 r. W tym samym dokumencie zawarto umowę na budowę bliźniaczego ołtarza pw. Św. Barbary ( Jakubowska 1965, s. 164, 206; GOŁAWSKA 1968; DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 161-162; Kluczwajd / Tylicki 2009, s. 319-320; Łyczak 2018, s. 89). Oba ołtarze miały zostać wykonane na wzór ołtarzy w kościele jezuitów w Grudziądzu, w pracowni Eglauera w Chełmnie, i na jego koszt zwiezione do Torunia na Boże Narodzenie 1728 r. Wzmiankowany w kontrakcie ołtarz w grudziądzkim kościele jezuitów to ołtarz z przedstawieniem św. Ignacego Loyoli (KZSwP, t. 11, z. 7, s. 19, fig. 70). Wg kontraktu w ołtarzu pw. św. Józefa miały znaleźć się figury św. Jana Chrzciciela, św. Anny, św. Elżbiety i św. Jana Ewangelisty. W inwentarzu z 1827 r. określony jako ołtarz pw. NMP i św. Józefa (AMT, C 4346, k. 9-9v), przez Wernickego jako ołtarz pw. św. Szczepana (WERNICKE 1856, s. 255, 343). W części literatury oraz w dokumentacji z 2003 r. jako ołtarz pw. Matki Boskiej Szkaplerznej. Pomiędzy retabulami tej drugiej pary ołtarzy: św. Józefa (MB Różańcowej) i św. Barbary wymieniono rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Jana Nepomucena; o tej zamianie zob. glossa kończąca notę dot. ołtarza św. Barbary.
Kartusz rocaille’owy na naczółku ponad górnym obrazem dodany najwcześniej połowie XVIII wieku. W inwentarzu z 1827 r. opisany jako cały pobielony (AMT, C 4346, k. 9). Nastawa pokryta wtórnie (po 1830 r.?) zaprawą i wykonaną na niej marmoryzacją – niebieską, w partii dolnej czerwono-brązową, w technice temperowej i olejnej; przemalowano też karnacje. W 1906 r. wszystkie elementy retabulum pokryto emulsyjnym białym gruntem i architekturę oraz karnacje rzeźb pokryto olejnymi warstwami malarskimi. Z detali snycerskich i szat rzeźb usunięto warstwy oryginalne i na nowej zaprawie pozłocono je na ciemnoczerwonym pulmencie na poler, oraz na mat na mikstion. Następne renowacyjne przemalowania nastawy (olejne). Przed połową XX w. w dolnej strefie umieszczono przedstawienie Serca Chrystusowego, zastąpione następnie malarskim przedstawieniem Matki Bożej typu Hodegetrii w wizerunku Jasnogórskim autorstwa Anny Torwirt (DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 161). Konserwacja-restauracja w latach 2001-2002: po usunięciu warstw wtórnych, uzupełnieniu ubytków drewna na architekturze ołtarza i w karnacjach rzeźb uzupełniono i zrekonstruowano warstwy oryginalnej dekoracji; zachowano i uzupełniono wtórną marmoryzację w przyziemiu. Na elementach snycerskich i szatach rzeźb odtworzono dekorację pierwotną złotem w płatkach i srebrem (płatek i proszek) zachowując warstwy z 1906 r. Barwne laserunki na srebrzeniach wykonano akrylanem (Paraloid B-67) zabarwionym żółcienią i czerwienią w odcieniu kraplaku. W obrazach po dezynfekcji, usunięciu zabrudzeń i werniksu wykonano drobne uzupełnienia zaprawy i warstwy malarskiej (akwarela, tempera, farby olejno-żywiczne), zawerniksowano werniksem damarowym.
Dane w opracowaniu …
BRAK
Brak