obrazy świętych 213 × 91,5 cm w świetle (rama: 217,5 × 96,5 cm), obraz środkowy 163,5 × 78,5 cm (rama: 169,5 × 84 cm)
Lokalizacja: Muzeum Diecezjalne w Toruniu (ekspozycja, sala na 2 piętrze)
_____________
_____________________
WPIS: © Maria Hotel i Michał Woźniak, 2023
Bardzo dobry. Obiekty po konserwacji przeprowadzonej przez Aleksandrę Pill (dwa obrazy – z wyobrażeniami Ducha Św. i św. Piotra w 2005 r., trzeci, św. Pawła w 2015, informacja autorki prac). W obrazach przedstawiających świętych w partii tła występują miejscowe przetarcia polichromii do warstwy podmalowania w kolorze czerwonym; w każdym z trzech malowideł miejscowe spękania warstwy malarskiej, które nie wpływają na czytelność kompozycji.
Zespół trzech malowideł przedstawiających: świętego Piotra z lewej, świętego Pawła z prawej i gołębicę Ducha Świętego pośrodku; umieszczone niegdyś – od połowy XVII do lat 90. XX wieku – na trzech ściankach trzeciego filaru od wschodu w rzędzie północnym w kościele Mariackim, stanowiąc zaplecek ambony. Po przeprowadzonej konserwacji w r. 2005 i 1015 przekazane 24 XI 2015 do zbiorów Muzeum Diecezjalnego.
Malowidła stanowią element wyposażenia świątyni z czasów protestanckich, przy czym obecność gołębicy Ducha Świętego wpisuje się w luterańską tradycję umieszczania przedstawień trzeciej Osoby Trójcy Świętej na obiektach związanych ze szczególną Jego działalnością w przestrzeni sakralnej: na baldachimach i zapleckach ambon oraz pokrywach chrzcielnic (BIRECKI 2007, s. 365). Przy tym tematyka ta nie stała w sprzeczności z wykładnią katolicką, odwołując się do często w liturgii przywoływanej perykopy ewangelicznej.
Piotr Birecki łączy przedstawienia z zaplecka ambony z kościoła Mariackiego z przedstawieniami figuralnymi z protestanckiej ambony w kościele w Rogowie (por. BIRECKI 2007, przyp. 69 na s. 188-189). Tezę tę należałoby jednak odrzucić – dekoracja malarska z Rogowa, z uwagi na obecność pejzażu typowego dla końca XVII wieku (szczególnie lat 90. i działalności toruńskiej rodziny malarzy Tidemanów), wydaje się być związana z datą odnowienia ołtarza głównego w tejże świątyni: z 1698 r. (o czym wspomina sam autor tekstu).
Obrazy zostały usunięte z przestrzeni kościoła przed 1998 rokiem (Domasłowski/Jarzewicz 1998), odsłaniając obecne w tym miejscu na filarach dekoracje ornamentalne, które – choć nieco zniekształcone podczas renowacji – wykonane zostały najprawdopodobniej współcześnie z amboną, stanowiąc jej dekoracyjne uzupełnienie; figuralne malowidła powstały zatem później niż snycerska ambona, pozbawiona w zupełności dekoracji malarskich. Z kolei cechy formalno-stylistyczne przedstawień świętych Piotra i Pawła oraz Ducha Świętego wskazują na ich powstanie w drugiej tercji XVII wieku, bliżej połowy stulecia. Średnia jakość artystyczna dzieł wskazuje na ich pochodzenie z lokalnego warsztatu – najpewniej wpisują się one w wytwórczość toruńskiego cechu malarzy, chociaż hipotezy tej nie sposób potwierdzić ze względu na brak autorskiej sygnatury.
Najwcześniejsze znane inwentarze kościoła Mariackiego, pochodzące z czasu przejęcia świątyni przez bernardynów w 1724 roku wspominają już na filarze przyambonowym obrazy św. Piotra i Pawła. Zastanawiająca jest uwaga autora inwentarza z 1834 roku (APT AmT C 4346), który pomiędzy świętymi wskazał postać Chrystusa, a nie Ducha Świętego. Obrazy te, widoczne na szeregu zdjęć archiwalnych z k. XIX i XX w. przetrwały w tym miejsce przez cały czas użytkowania kościoła przez bernardynów, a następnie kler diecezjalny, aż po schyłek XX w.
Brak
INV. 1724 [BMV] [1989], s. 165
INV. 1817/1821(BER)[1983], s. 217
INV. 1817 (BER) [2015], s. 440
INV. 1828 (BMV), k. 11v
WERNICKE 1858, s. 256
HEISE 1889, Beilage 22
DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 121
BIRECKI 2000, s. 300
SULEWSKA 2004, il. 127 na s. 342
BIRECKI 2005a, s. 281 z przyp. 35
KLUCZWAJD 2005, nr i il 8a-c, s. 54 (il. na s. 98);
WAWRZAK 2005, s. 300
BIRECKI 2007, s. 188 z przyp. 69 na s. 188–189, 365, 372, il. 27 i 28.
