Malowidło wotywne z łodzią rzeczną, przełom XIV i XV w.

3,2 × 3 m

Nawa główna, 1. przęsło, ściana północna, przy wejściu do prezbiterium.

Tempera na pobiale kredowo-wapiennej (techniki klejowe)
Zidentyfikowane pigmenty (badania próbek – BROCHWICZ I IN. 1990, pomiary XRF – J. Raczkowski, 2020): azuryt, czerń węglowa, czerwień żelazowa, kreda (CaCO₃), zieleń malachitowa, minia ołowiowa, umbra, żółcień cynowo-ołowiowa.
Malowane na linearnym podrysowaniu i wykończone czarnym konturem (oba zabiegi dobrze czytelne w NIR).

_________________________

Kompozycja w polu zbliżonym do kwadratu. W centrum łódź rzeczna z żaglem rozpiętym na maszcie rejowym, ujęta w widoku bocznym, skierowana dziobem w prawo; żegluje po silnie rozkołysanej fali, malowanej linearnymi pociągnięciami pędzla. Na mostku sternik, trzymający długi ukośny rumpel; na dziobie wzdłuż burty ukazano osiem postaci – wioślarzy i pasażerów, w strojach świeckich z epoki. Po bokach łodzi, w pasie górnym, dwie postacie świętych, o powiększonych proporcjach, „stąpające” po wodzie – po lewej prawdopodobnie św. Mikołaj (widoczna dolna partia szat pontyfikalnych: czerwonego ornatu, dalmatyki i alby) opierający pastorał na dziobie łodzi, po prawej kobieca święta (lub Madonna?) w błękitnym, obficie sfałdowanym płaszczu z białym podbiciem. U dołu kompozycji fantastyczne hybrydy i zwierzęta morskie, toczące z sobą walkę lub baraszkujące w wodzie. Od dołu kompozycję zamykał dwuwersowy pas inskrypcji. Tonacja chłodna, z przewagą błękitu. Zachowała się płasko modelowana, okonturowana czarno plama barwna, ślady modelunku światłocieniowego i walorowego widoczne są tylko w niektórych partiach (syrena).

____________________________
WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023

Zalecane cytowanie:
Jakubek-Raczkowska Monika, Raczkowski Juliusz, Malowidło wotywne z łodzią…
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Wystrój malarski, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Stan zachowania

Brak istotnych partii obrazu – u góry całego pasa kompozycji (z głowami świętych, szczytem masztu i reją), w dolnej części nie zachował się cały prawy fragment poniżej łodzi, wraz z inskrypcją. Pozostała powierzchnia malowidła jest silnie przetarta, z wieloma ubytkami mechanicznymi i zadrapaniami.

Dokumentacja fotograficzna

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (8)

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (7)

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (3)

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (2)

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (1)

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (5)

Malowidło z łodzią rczeczną, VIS, fot. J. Raczkowski (4)

Historia

Być może fundacja (wotywna?) toruńskiego bractwa rybaków. W bliżej nieokreślonym czasie pobielone; odsłonięte w 1966 r., poddane konserwacji przez Tadeusza Zarembę.

Rozpoznanie

Zabytek datowano na lata 1420–30 i traktowano jako wotum dziękczynne za ocalenie z morskiej opresji lub wotum błagalne przed niebezpieczną podróżą morską (DOMASŁOWSKI 1990 (2), s. 39; DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998), fundację łączono z kupcami (BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009; DOMASŁOWSKI 2010 (1)). BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009, nie negując wotywnej funkcji, określiły obraz nietrafnie jako Okręt Kościoła. W postaciach świętych słusznie rozpoznano św. Mikołaja oraz Marię, przywołaną być może jako patronka kościoła (BROCHWICZ I IN. 1990). JANKIEWICZ-BRZOSTOWSKA 2005 interpretowała obraz w kontekście lęków związanych z żywiołem wodnym (symbolizują je przedstawienia diabolicznych morskich stworzeń) oraz wiary w opiekę świętych patronów. Pod tym względem kompozycja czerpie prawdopodobnie z ikonografii Cudu św. Mikołaja.

Można przypuszczać, że obecność tego tematu w kościele NMP łączyła się z umową o przyjęciu bractwa rybaków do wspólnoty duchowej prowincji franciszkanów, zawartą w dniu św. Franciszka w 1401 r. Potwierdzałby to styl malowidła, bliski początkowi XV wieku.

Malowidło zostało wykonane przez dobrej klasy warsztat miejscowy, któremu można przypisać także obraz Dobrej i złej modlitwy w kościele św. Tomasza w Nowym Mieście Lubawskim. Rysunek kompozycji jest wprawny, płynny, kładziony lekką linią; zastosowana kolorystyka – bogata (technologicznym wyróżnikiem jest zastosowanie kosztownej importowanej żółcieni cynowo-ołowiowej, zob. BROCHWICZ I IN. 1990). Zwraca uwagę swoboda w oddaniu szczegółów konstrukcji łodzi, bogaty repertuar kostiumów, pogodny nastrój oraz fantazja w oddaniu stworzeń morskich.

Dokumentacja historyczna

Brak.

Dokumentacja badawcza

Dokumentacja w bliskiej podczerwieni NIR, J. Raczkowski, 2020, 2021. Uczytelnione zostały elementy kompozycji i miejscowo – rysunek. Niestety, nie udało się uzyskać lepszego, czytelnego obrazu z inskrypcji.
Badania składu pierwiastkowego pigmentów XRF, J. Raczkowski, 2020.