Malowidło dewocyjne z Modlitwą w Ogrójcu i Niesieniem Krzyża, 1380–90

1,87 × 2,8 m

LOKALIZACJA: nawa południowa, 6. przęsło, ściana południowa, na wys. ok. 3 m od poziomu posadzki.

Tempera na pobiale wapiennej.

___________________

Pole obrazowe o kształcie poziomego prostokąta, ujęte w czerwoną bordiurę z wąskim pasem ciemniejszego górą, jaśniejszego dołem waloru od wewnątrz, przedstawia symultanicznie sceny Modlitwy w Ogrójcu (po lewej) oraz Drogi krzyżowej (po prawej stronie), we wspólnej przestrzeni z syntetycznie potraktowanym, ziemistym podłożem oraz neutralnym błękitem w tle. Ogrójec ukazany jest jako kolista zagroda otoczona zielonym, plecionym płotem, ze spiętrzonymi skałkami po lewej stronie i drobnymi, syntetycznie ujętymi drzewkami na dalszym planie po stronie prawej. Na pierwszym planie klęczący Chrystus – brodaty, w brunatnej szacie o długich, lekko dzwonowatych rękawach, z tarza naznaczoną czerwonymi kroplami (krwawy pot), skierowany w lewo, ku sumarycznie potraktowanej skałce. Postać widoczna jest w całości dzięki przerwanej linii plecionego ogrodzenia. Po prawicy Zbawiciela grupa trzech nienaturalnie pomniejszonych śpiących w kucki apostołów w luźnych płaszczach i nimbach wokół głów, którzy wspierają się o siebie nawzajem. Niesienie krzyża zajmuje węższą, prawą część kompozycji. Chrystus, odziany w długą błękitną tunikę z rękawami, rozkloszowaną od linii bioder, w koronie cierniowej na głowie, skierowany w prawo, oburącz dźwiga przed sobą krzyż, którego belka „wkracza” w przestrzeń, zajmowaną przez Ogrójec. Na tym samym planie po prawej stronie Matka Boża, o smukłych proporcjach, drobnych dłoniach i stopach, upozowana en pied, ze złożonymi na piersiach rękami, zwrócona lekko ku Chrystusowi. Odziana w błękitną tunikę, biały welon i czerwony płaszcz, zarzucony na głowę, zawinięty pod łokciami i przerzucony ukośnie na przedzie ku prawemu biodru. Oba przedstawienia scala optycznie unosząca się u góry banderola z (zatartą) inskrypcją.
U dołu, na bordiurze po prawej stronie, minuskułowa inskrypcja (k. XIV w.), czarną teksturą gotycką: „Miserere nostri, Domine, miserere nostri” (lekcja: Marta Czyżak).

____________________________
WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023

Zalecane cytowanie:
Jakubek-Raczkowska Monika, Raczkowski Juliusz, Malowidło dewocyjne z Modlitwą w Ogrójcu…
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Wystrój malarski, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Stan zachowania

Kompozycja uczytelniona retuszem konserwatorskim i w dużych partiach zrekonstruowana (postać Marii, postaci apostołów, twarz Chrystusa niosącego krzyż). Najwięcej warstw oryginalnych zachowanych na postaci klęczącego Zbawiciela; dobrze czytelne w IR oryginalne wykończenie linią – mazerunki na belkach krzyża, plecionka ogrodzenia.

Dokumentacja fotograficzna

Kaplica zachodnia, fot. J. Raczkowski

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (1)

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (2)

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (3)

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (5)

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (6)

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (8)

Modlitwa w Ogrójcu, fot. J. Raczkowski (4)

Historia

Malowidło zostało przesłonięte w 1594 r. umieszczonym na ścianie epitafium Neisserów (HEUER 1916, który odnotował jego fragmenty, błędnie zidentyfikował je jako Przybicie do Krzyża). Obraz odsłonięto w 2006 r. przy demontażu epitafium dla celów konserwacji. Przeszło wówczas dość inwazyjne prace konserwatorskie, przeprowadzone przez zespół w składzie: Marzenna Szumińska, Elżbieta Rogozińska, Jarosław Szumiński ( SZUMIŃSKI 2006–2007).

Rozpoznanie

Malowidło powstało pod koniec XIV w., w tej samej fazie, co dekoracje przęsła wschodniego, najpewniej jest dziełem tego samego toruńskiego warsztatu o czeskiej formacji artystycznej, tożsamego z warsztatem malowideł w domu przy ul. Żeglarskiej 5, na co wskazuje typ i sposób malowania twarzy klęczącego Chrystusa. Niesienie krzyża zaaranżowano w dość archaicznej, XIV-wiecznej redakcji (z belką pionową skierowaną do przodu), Modlitwa w Ogrójcu to z kolei temat bardzo progresywny, popularyzujący się dopiero od przełomu stuleci. Dzieło należało do wystroju samodzielnej, osobno konsekrowanej kaplicy; zarówno jego treści, jak brzmienie inskrypcji, wskazują na funkcje dewocyjne.