Kielich mszalny, Albrecht I Weimmer, Toruń, ok. 1600

wys. 23,2 cm; Ø stopy 13 cm; Ø czaszy 9,7 cm

  • Srebro; odlew (trzon), kucie, trybowanie, cyzelowanie, fakturowanie; całkowite złocenie; inskrypcja grawerowana.

_________________________________

  • Kielich wsparty na kolistej stopie z wazonowym nodusem w trzonie i czaszą osadzoną w pełnym koszyku. Stopa osadzona na wąskiej kryzie, z dwoma uskokami oddzielającymi ćwierćwałkowy cokolik, na którym 3 główki anielskie en face rozdzielone parą schweifwerkowych ceowników, spiętych płaskim kaboszonem; na wierzchu stopy i krótkiej masywnej szyi schweifwerk i małe pęki owocowe. Na nodusie w kształcie owoidalnym, ku dołowi wydłużonym, 3 nieco większe główki anielskie z podwieszonymi chustami. Na koszyku ponownie 3 główki większych rozmiarów, z których jedna na wprost, dwie w zwrocie 3/4, przemiennie; pomiędzy nimi wachlarzowe palmety.

_________________________________

  • Znakowany na kryzie stopy: znak miejski „T” (typ 1 wg GRADOWSKI 2010, s. 180) oraz mistrzowski z ligowanych liter AW w polu o obrysie czwórlistnym z nacięciami (typ T 36A wg GRADOWSKI / KASPRZAK-MILER 2002, s. 182).
  • Pod spodem kryzy inskrypcja kursywna, wtórna: Toruń NMP.

 

WPIS: © Michał F. Woźniak, 2023

Spis treści

Stan zachowania

Naczynie skrzywione w osi, śruba mocująca współczesna; przetarcia pozłoty, zwłaszcza na stopie i nodusie.

Historia

Kielich pochodzi z przedmiejskiego kościoła św. Wawrzyńca, po jego zburzeniu w 1806 początkowo przechowywany zapewne w kościele św. Jakuba lub w tamtejszym klasztorze Benedyktynek, następnie od 1809 w kościele św. Jana; w 1827 lub krótko po przeniesiony do kościoła NMP.

Rozpoznanie

Naczynie Weimmera jest najwcześniejszym poświadczonym dziełem toruńskim realizującym nowy wariant kielicha, wzorowany na renesansowo-manierystycznych kielichach włoskich, znamionujących przejmowanie reform potrydenckich w Kościele katolickim. Zarazem jest to jedna z najwcześniejszych realizacji tego typu kielicha mszalnego na ziemiach polskich. Kielich ten zapoczątkowuje długą serię podobnych realizacji w złotnictwie toruńskim i pruskim. Albrecht I Weimmer jest ponadto pierwszym złotnikiem toruńskim o poświadczonej większej liczbie dzieł, pochodzących z lat ok. 1590—1613, stanowiących wyrazisty autorski zespół o wyjątkowej wartości historycznej i artystycznej.

CHRZANOWSKI / KORNECKI 1988 przypisują Weimmerowi tylko stopę kielicha mariackiego (popełniając przy tym błędy w podpisach pod ilustracje); zapewne sugerowali się notą E. v. Czihaka (CZIHAK 1908, s. 131, nr 60) który Albrechtowi II Weimmerowi, wnukowi Albrechta I przypisał „złoconą stopę [nieokreślonego bliżej] naczynia kościelnego z dobrą dekoracją ornamentalną”, GRADOWSKI / PIELAS 2006 na podstawie błędnego, zbyt późnego datowania znaku miejskiego rozważają możliwość atrybuowania kielicha wnukowi i imiennikowi złotnika – Albrechtowi II Weimmerowi, co należy odrzucić, por. WOŹNIAK 2023a).

Dokumentacja historyczna

Dokumentacja badawcza

  • Badania XRF, J. Raczkowski, 2021

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

WOŹNIAK 1982, s. 158

WOŹNIAK 1986, s. 275–276

WOŹNIAK 1987, s. 22–25

CHRZANOWSKI / KORNECKI 1988, s. 44, 112, il. 51 (z mylnym podpisem), tabl. VII (anonimowy, z błędną datą)

ARS SACRA 1993, s. 82, nr 122 (M.F. Woźniak)

DIECEZJA TORUŃSKA 1995, s. 195

WOŹNIAK 1997, s. 419

DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 169

KLUCZWAJD 2005, s. 60, nr 26

WOŹNIAK 2005, s. 387–390

GRADOWSKI / PIELAS 2006, s. 785, nr 604/3

WOŹNIAK 2012, s. 83, 85

WOŹNIAK 2023b,

WOŹNIAK 2023a,

Opracowania niepublikowane