Detal architektoniczny dolnej kondygnacji zakrystii, poł. XIV w.

Zworniki ok. 30 cm ø, konsole 22 × 19 cm

Lokalizacja: dolna kondygnacja zakrystii, zworniki: przęsło zachodnie: głowa kobieca po stronie południowej, męska po północnej, zwornik z różą – od wschodu, heraldyczny – od zachodu; osiem konsol sklepiennych.

  • Zworniki: odlew w sztucznym kamieniu (na powierzchni nieliczne otwory po pęcherzykach powietrza), polichromowane.
  • Konsole: w szarym sztucznym kamieniu.

__________________________________

  • Zworniki tarczowe osadzone w sklepieniu dość prymitywnie, poprzez podcięcie żeber.
  • Dwa zworniki z rzeźbionymi w płaskim reliefie głowami osób świeckich w strojach o cechach mody aktualnej. Postaci ujęte en face, o tarczowych, szerokich, lekko obrzmiałych obliczach; umieszczone na czerwonym tle. Zwornik po stronie południowej: główka niewieścia ucięta poniżej szyi, wypełniająca niemal całe pole medalionu; twarz spłaszczona, krągła, o dość grubych rysach pozbawionych idealizmu (duże migdałowe oczy, krótki spłaszczony nos i szerokie, mięsiste usta), rozciągnięta w pogodnym uśmiechu; głowę okrywa oszczędnie sfałdowana draperia krótkiego białego welonu z trzema czarnymi paskami w krzyż, szyję owija biała podwika, ujmująca brodę. Zwornik po stronie północnej: popiersie mężczyzny o wyolbrzymionej głowie i znacznie pomniejszonych ramionach; odzianego w brązowy kaftan z klinowatym wycięciem przy szyi. Twarz szeroka, o trójkątnym owalu i prostych rysach (oczy duże, migdałowe, nos spłaszczonym, mięsiste usta o kącikach opuszczonych w dół), okolona czarnymi włosami, spiralnie wywiniętymi na zewnątrz poniżej uszu, z prosto przyciętą trefioną grzywką.
  • Zwornik heraldyczny: w koliste tło wpisana tarcza herbowa o błękitnym polu, na ciemnozielonym pasie prawo w skos – trzy złote rogi myśliwskie.
  • Zwornik z różą heraldyczną (?): na kolistej tarczy plastyczna róża o dwóch pięciopłatkowych koronach – zewnętrznej i znacznie mniejszej wewnętrznej. Płatki spłaszczone, o falistej krawędzi. W koronie zewnętrznej płatki na przemian z lancetowatymi listkami kielicha, w wewnętrznej w centrum kolisty dysk; po środku umieszczony bolec.
  • Konsole o formie kielichowej, wieloboczne (5/8), z niskim, profilowanym impostem; profilowany gzyms z dwóch wałków rozdzielonych wklęską; konsola w narożu południowo-zachodnim oraz konsola środkowa po stronie południowej – zdobione maswerkiem, pozostałe – gładkie (najprawdopodobniej wtórnie powleczone późniejszą warstwą zaprawy). Podobnie jak żebra i służki, detale te są modelowane grubo i mało wprawnie, z licznymi nierównościami formy.

 

____________________

WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023

Zalecane cytowanie:
Jakubek-Raczkowska Monika, Raczkowski Juliusz, Detal architektoniczny dolnej kondygnacji zakrystii,
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Detal architektoniczny, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

  • Zworniki silnie przemalowane, z zafałszowaniem pierwotnej kolorystyki i detali formy; po pracach konserwatorskich w l. 80. XX w. przez K. Michalaka (TAJCHMAN 2005 (3), s. 464) – warstwa malarska uzupełniona punktowaniem.
  • Konsole mocno zniekształcone. Tylko dwie zachowały ornament maswerkowy, przy czym jedna z nich jest dołem uszkodzona, pozostałe zostały prawdopodobnie skute, niektóre powleczone są grubą warstwą zaprawy fałszująca formę.

Historia

Zworniki powstały prawdopodobnie wraz z całym systemem sklepiennym w okresie przebudowy kościoła w 1. poł. XIV w. W bliżej nieokreślonym czasie przemalowane monochromatycznie (zob. fot. W. Górski).

Poddane konserwacji-restauracji w l. 80. XX w. przez K. Michalaka ( TAJCHMAN 2005 (3), s. 464).

Rozpoznanie

Zworniki zostały odnotowane przez XIX-w. inwentaryzatorów, ale nie budziły większego zainteresowania w najnowszych badaniach, choć stanowią niezwykle interesujący dowód dawnych funkcji zakrystii, związanych najpewniej z memorią liturgiczną świeckich. W przedstawieniach główek można widzieć nawiązanie do pary fundatorów, z którymi mogły się wiązać motywy heraldyczne, do dziś niestety niezidentyfikowane.  JURKOWLANIEC 1989 ujął te rzeźby w katalogu detalu architektonicznego w Prusach, datując je na 3. ćwierć XIV lub pocz. XV w.

Cechy formy i stroju wskazują, że można je datować wcześniej, wraz z przebudową zakrystii w 1. poł. XIV w. Mimika twarzy niewiasty, rozciągniętej w szerokim uśmiechu, sposobem stylizacji przypomina oblicze Madonny ze zwornika w kościele NMP w Malborku.

Dokumentacja historyczna

  • Fototeka IZiK UMK – W. Górski, przed 1980, sygn.: 5766, 5767, 5768 (zworniki przed zdjęciem grubej wartswy przemalowań).

Dokumentacja badawcza

BRAK.

Dokumentacja gigapixel

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

HEISE 1889, s. 270–274

SEMRAU 1892, Taf. 11 (herb)

FüHRER 1917, s. 49

SYDOW 1929, s. 98

JURKOWLANIEC 1989, s. 203

RACZKOWSCY / KOWALSKI 2017, s. 390

RACZKOWSCY / OLIŃSKI 2019, s. 52, przyp. 158

Opracowania niepublikowane