Chrystus Zmartwychwstały, ok. 1497 r.

126 × 40 × 30 cm (wys. z chorągwią 147 cm)

LOKALIZACJA: Prezbiterium, na konsoli przy ścianie pn., tymczasowo wystawiany na lub przy ołtarzu w okresie wielkanocnym.

  • Rzeźba snycerska, polichromowana, pełnoplastyczna, opracowana z czterech stron, głęboko drążona, pierwotnie z tyłu zaślepiona, przeznaczona do oglądu frontalnego. Drewno i warstwy technologiczne nie zostały przebadane. Według Heuera wykonana z drewna topolowego.

_________________

  • Chrystus ukazany jako dojrzały, brodaty mężczyzna o idealizowanej urodzie, z długimi włosami. Proporcje ciała zaburzone – głowa duża, nogi patykowate, korpus drony, wąski. Posadowiony na ośmiobocznej, zielonej plincie. Odziany w obfity, złocony wraz z podbiciem płaszcz na kształt kapy, pod szyją zebrany krótką taśmą. Borty szerokie, na dolnej krawędzi widoczny napis ALLELVIA RESURREXIT.
  • Upozowany frontalnie, w tanecznym wykroku – lewa noga, na której ciężar ciała z tyłu, ustawiona niemal bokiem, prawa wysunięta, zgięta w kolanie; stopy w jednej osi. Prawa ręka, zgięta w łokciu, odstawiona od korpusu, podniesiona na wysokości twarzy; dłoń w geście błogosławieństwa. Lewa ręka, blisko korpusu, zgięta w łokciu, wyciągnięta do przodu; w zaciśniętej dłoni chorągiew (wtórna). Lewa poła płaszcza podebrana pod lewym przedramieniem. Prawa poła przerzucona na lewe przedramię.
  • Na frontowej ściance inskrypcja „1497″.

 ________________________________

WPIS: ©  W. Binnebesel, 2024

Zalecane cytowanie: Binnebesel W., Chrystus Zmartwychwstały, 
Inwentarz Sztuki Torunia online, Katedra – Prezbiterium, 2024
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-sw-jana-chrzciciela-i-sw-jana-ewangelisty-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

Zły – drobne odpryski i spękania gruntu, polichromii i złoceń; grubość wtórnych warstw utrudnia rozczytanie inskrypcji na borcie płaszcza. Chorągiew wtórna. Rzeźba pozbawiona listwy zaślepiającej drążenie od tyłu, brak korony.

1993 r. – prace konserwatorskie – powierzchniowe oczyszczenie z zabrudzeń – Dariusz Markowski, Robert Rogal, Jacek Stachera (Toruń) – brak dokumentacji.

Dokumentacja fotograficzna

Historia

Pochodzenie obiektu nie jest pewne. Nie ma żadnych w pełni przekonujących argumentów by podtrzymywać teorię o pochodzeniu rzeźby ze zwieńczenia głównej nastawy ołtarzowej, ani tym bardziej o wykorzystywaniu figury podczas liturgii Wniebowstąpienia. Nie można wykluczyć, że stanowiła element nastawy ołtarzowej, jednak wydaje się, że prostszym i bardziej wiarygodnym wyjaśnieniem może być używanie rzeźby podczas okresu wielkanocnego i wystawianie jej, np. na ołtarzu. Bliżej nieokreślona rzeźba Zmartwychwstałego Zbawiciela wymieniana jest w inwentarzach toruńskiej fary już w l. 1644 i 1650 (AADDT, ABKT, sygn. 31: „Imago sive statua Salvatoris resurrectionem ipsum representans”; to samo sygn. 31; sygn. 3).

Wg dokumentacji archiwalnej, w XIX w. pokryta monochromatycznym przemalowaniem, zaopatrzona we wtórną koronę. Odnotowana po raz pierwszy w kościele przez HEISE 1889, s. 261, jednak bez podania dokładnego miejsca funkcjonowania. W 1903 r. wzmiankowana na ołtarzu św. Jana Nepomucena, po prawej stronie. W 1924 r. – ORŁOWICZ 1924(2) – określono jej umiejscowienie w kaplicy jako: „obok ołtarza”. W tym samym roku znajdować się miał w kaplicy Serca Jezusowego LANKAU 1924, s. 60, 67. W 1929 r. wzmiankowana w kaplicy pw. św. Stanisława Kostki, SYDOW 1929, s. 104. . W l. 30. XX w. opisana jest już w innej przestrzeni – w pierwszej od zachodu kaplicy nawy południowej. Ustawiona była na ołtarzu APB, UWP, sygn. 26799, s. 7.). W 1935 r. eksponowana była na wystawie Polskiej sztuki gotyckiej w Warszawie. Po wystawie najpewniej wróciła do Torunia. Z 7 VIII 1942 r. pochodzi pismo z toruńskiego Reichsbauamt skierowane do proboszcza toruńskiej fary staromiejskiej, potwierdzające że m.in. rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (Einen hoelzernen Christus mit Fahne, bemalt, von 1497) 5 VIII została przewieziona do Łążyna – gdzie ustawiono ją w prezbiterium (der Christus habend ort in Chor Austellung gefunden) (AADDT, ABKT, sygn. 615, Pismo Reichsbauamt Thorn z 7 VIII 1942 An die katolische Kirchengemeinde Sankt Johann). Po II wojnie światowej uchwytna na fotografiach na konsoli zawieszonej na północnym filarze łuku tęczowego przynajmniej do 1993 roku. W niewiadomym czasie konsolę wraz z rzeźbą przeniesiono w głąb prezbiterium, na północną ścianę.

 

Rozpoznanie

Rzeźba od początku badań datowana niemal zawsze na rok 1497 i łączona z rzeźbami św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela z tej samej świątyni, z racji na tożsamość umieszczonej na jednej z nich daty, co podważył HEUER 1916 (1). Lankau i Pajzderski włączyli ją w oeure anonimowego snycerza z 1497 r. (wraz z reliefem Zaśnięcia NMP oraz figurą Chrystusa Ubiczowanego, LANKAU 1924). Zwrócono uwagę na wpływy frankońskie (SCHMID 1931 s. 148; CHMARZYŃSKI 1934, s. 38), bawarsko-frankońskie (KRUSZELNICKA / FLIK 1973, nr kat. 1, s. 67–68), z kręgu Erazma Grassera (Kierkus-Prus 1997, s. 170; Pilecka 2002, s. 172: nieco prymitywna wersja stylu Erasma Grassera.), z kręgu Michaela Pachera (Kierkus-Prus 1997, s. 168, 170, 201), zdaniem Klawitter 1952, s. 39, twórca przybyć miał z południa Rzeszy. Z czasem uznano go za dzieło toruńskie.

Wykonanie w jakiejś pracowni toruńskiej nie budzi większych wątpliwości – jednak wskazywane dotychczas analogie są raczej zbyt daleko idące. Figura nie ma bliskich analogii w toruńskiej plastyki tego czasu w sposobie opracowania twarzy. Upozowanie postaci i układ płaszcza są niemal skopiowane w figurze Zmartwychwstałego z Dźwierzna.

Dokumentacja historyczna

  • HEISE 1889, Abb. 13
  • Herder Institut Marburg: Archiv K.H.Clasen, l. 30. XX w. (?), sygn. 99113; Archiv Drost, sygn. 202670
  • Instytut Sztuki PAN, sygn. nr 2499, 99827; W. Wolny sygn. 198759
  • Fototeka IZiK UMK, W. Górski, l. 70. XX w.

Dokumentacja badawcza

  • Dokumentacja w bliskiej podczerwieni NIR, J. Raczkowski, 2021.

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

HEISE 1889, s. 261, il. 13.

HEUER 1916 (1), s. 107.

ORŁOWICZ 1924(1), s. 116.

LANKAU 1924, s. 60, 67.

DEHIO 1926, s. 481.

SYDOW 1929, s. 104.

SCHMID 1931, s. 148.

DETTLOFF 1932, s. 35.

CHMARZYŃSKI 1934, s. 38.

,

WALICKI 1935, nr kat. 79, s. 28, il. 36.

KRUSZELNICKA 1967, s. 135.

DORAWA 1972, s. 418.

KRUSZELNICKA 1973 (1), s. 31.

FLIK / KRUSZELNICKA 1996, nr kat. 1, s. 67–68, il. 1.

ŁOZIŃSKI 1992, s. 478.

ARS SACRA 1993, nr kat. 26, s. 46–47 (J. Kruszelnicka).

ARSZYŃSKI 1994, s. 104.

PILECKA 2002, s. 172.

DOMASŁOWSKI 2003, s. 147–148.

BŁAŻEJEWSKA 2005 (2), s. 66.

BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009, s. 169.

KRÓLEWSKIE MIASTO 2021, nr kat. 2, s. 172 (M. Kurkowski).

WOZIŃSKI 2021, s. 17.

RACZKOWSCY 2023 (2), s. 20, 21, il. 1.

Opracowania niepublikowane

KLAWITTER 1952, s. 28, 32, 36, 38–39.

KARŁOWSKA 1956, s. 22 – 23, 46, 56.

POPEK 1966, s. 8, 11–13; nr kat. 3, s. 35, il. 6.

WOZIŃSKI 1996, s. 290–291, 302.

KIERKUS-PRUS 1997, s. 164–170, 173–174, 201.