4,3 × 6,6 m
LOKALIZACJA: nawa południowa, 1. przęsło, ściana południowa.
_________________
____________________________
WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023
Warstwa malarska silnie przemyta, z licznymi ubytkami mechanicznymi, kitami, uzupełnieniami ubytków tynku, zachowana w partii rysunku (lepiej czytelny w IR) oraz podmalowań. Pionowa łata w partii postaci Marii została założona podczas konserwacji w miejscu rozległego ubytku, sięgającego w głąb do ceglanego muru. Detale są nieczytelne, kolory tęczy są rozmyte i trudno rozpoznawalne, postaci aniołów zachowały się szczątkowo.
Malowidło powstało w II fazie wystroju nawy południowej (k. XIV w.), jako część większego zespołu wraz z malowidłami Archaniołów Michała i Gabriela oraz dekoracją ornamentalną. W bliżej nieokreślonym czasie pokryto je pobiałą. W XVI wieku na ścianie południowej zawieszono epitafium Mochingerów, wokół którego jego ślady były widoczne okiem nieuzbrojonym – zob. fot. MOT, sygn. A. 1592 oraz ACTA DER KOENIGLICHEN KREISBAUVERWALTUNG 1856–1909 (J. Heise, dane z maja 1892, s. 196): „Kleine Darstellungen, in der Mitte jetzt durch ein Epitaph verdeckt anscheinend ein Madonnenbild in breiter kreisförmiger Umrahmung. Nur unbestimmte Farbspuren. Zwei Weihkränze verschlungen“. Demontaż epitafium w latach 1988–1990 (podczas konserwacji malowideł w nawie południowej) umożliwił odsłonięcie i oczyszczenie przedstawienia (DOKUMENTACJA 1990, s. 8–9, 11–13).
Malowidło Koronacji NMP z aniołami zostało wprowadzone na ścianę pierwszego przęsła w ost. ćw. XIV w. jako uzupełnienie istniejącego wcześniej programu i nie stanowiło od początku jego części. Koncepcja artystyczna Koronacji w barwnych kręgach aniołów ma italskie korzenie ikonograficzne (KARŁOWSKA-KAMZOWA 1998), co potwierdza czeską orientację twórcy dzieła. Anielska ikonografia tego unikatowego w Prusach ujęcia Koronacji (dziewięć chórów anielskich) łączyła się zapewne z duchowością franciszkańską. KARŁOWSKA-KAMZOWA 1998 wyeksponowała franciszkański kult maryjny, widząc w obrazie szczególną redakcję Chwały Marii (ukoronowana Bogurodzica jest tu dosłownie „Królową Aniołów”); również zdaniem KRANTZ-DOMASŁOWSKA 2008 i KRANTZ-DOMASŁOWSKA 2009, międzyfilarowa przestrzeń kapliczna łączyła się z kultem maryjnym. BŁAŻEJEWSKA 2005 (1) BŁAŻEJEWSKA 2010 (2) wskazała na związki z traktatem o kontemplacji – De triplici via – św. Bonawentury, „Doktora serafickiego” (obraz miałby ilustrować kolejne stopnie modlitwy). Interpretację dzieła wiązano ze strefą portalu (Błażejewska 2005, Błażejewska/Pilecka 2009: wizualizacja porta coeli, jako nawiązanie do programów tympanonów katedr francuskich, brama Nieba strzeżona przez anioły).
Jednocześnie ze sceną Koronacji NMP, wystrój przęsła uzupełniono o monumentalne wyobrażenia archaniołów (nawiązujące ujęciem do wcześniejszego cyklu na szkarpach), które dopełniły jego ceremonialny przekaz, związany najpewniej z liturgią; uzupełnieniem systemu dekoracji ścian kaplicy były malowane draperie (zachowana na ściance szkarpy) oraz zgeometryzowane ornamenty sugerujące pióra anielskich skrzydeł. To zestawienie, skoncentrowane na wątkach angelologicznych, zapewne osadzonych w duchowości św. Bonawentury, musiało mieć jakiś związek z patrocinium tego miejsca i jego liturgicznym przeznaczeniem. W dotychczasowej literaturze tej kompleksowości programu przęsła wschodniego nie dostrzegano (jedynie STEIN-KECKS 2012 omówiła malowidła z aniołami nie w kontekście pozostałych przedstawień na szkarpach, lecz jako element oprawy dla Koronacji NMP). Wydaje się, że w przestrzeni tego przęsła mogła funkcjonować niegdyś kaplica, związana z kultem aniołów, być może powiązana ideowo z portalem lub z ołtarzem lektoryjnym.
Cały zespół polichromii pierwszego przęsła powstał łącznie i wykazuje czytelne wpływy malarstwa czeskiego (tzw. drugi styl czeski, krąg Mistrza Emaus). Najprawdopodobniej zostało wykonane przez ten sam toruński warsztat, który w kościele NMP namalował też sceny pasyjne w przęśle zachodnim i Ukrzyżowanie w przyziemiu nawy północnej; najpewniej tożsamy z warsztatem malowideł świetlicy domu przy ul. Żeglarskiej 5 w Toruniu.
Zdjęcia uczytelniają schemat kompozycji, podrysowanie, autorskie korekty.
DOMASŁOWSKI 1990b, s. 20
DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 89–91
KARŁOWSKA-KAMZOWA 1998, passim
DOMASŁOWSKI 2004 (1), s. 122
DOMASŁOWSKI 2004b, s. 103
BŁAŻEJEWSKA 2005 (1), s. 66–77, il. 1
POKSIŃSKA 2005, s. 168, 172, il. 15, 16
LABUDA 2006, il. 407
KRANTZ-DOMASŁOWSKA 2008, s. 160
BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009, s. 121–125, il. 104
KRANTZ-DOMASŁOWSKA 2009, s. 48
BŁAŻEJEWSKA 2010 (2), s. 168, iI.3.3
DOMASŁOWSKI 2010a, s. 142
STEIN-KECKS 2012, s. 318, il. 418
RACZKOWSCY 2017, s. 109
RACZKOWSCY 2023 (3), s. 222-232
DOKUMENTACJA 1990, s. 8–9, 11–13
,
