8,1 × 2,06 m, postać 3,97 m wys.
LOKALIZACJA: nawa południowa, 1. przęsło, ściana południowa.
_____________________
____________________________
WPIS: © Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023
Malowidło bardzo słabo czytelne, niemal pozbawione wierzchnich warstw malarskich (silne pudrowanie nastąpiło po odsłonięciu malowidła: DOKUMENTACJA 1990, s. 75; niektóre detale są jeszcze czytelna na obrazie w IR). W centrum – przemalowanie z tłustej, silnie przylegającej pobiały (1931) zakrywające zamurowany ubytek po demontażu epitafium i partie wokół niego (spod tej warstwy udało się odsłonić część skrzydła archanioła i postać smoka pod jego stopami: DOKUMENTACJA 1990, s. 8). Po lewej stronie malowidła liczne pionowe zacieki od góry ku dołowi wzdłuż całej kompozycji.
Malowidła z archaniołami powstały najpewniej w II fazie wystroju nawy południowej (k. XIV w.). Na malowidle ze św. Michałem zapewne w 1683 r. zawisło epitafium Stadtländerów (zob. fot. KKT); jego fragmenty były widoczne, ale błędnie interpretowane, zob. ACTA DER KOENIGLICHEN KREISBAUVERWALTUNG 1856–1909 (J. Heise, dane z maja 1892, s. 196): „der Verkündigungsengel unter Baldachin, durch ein Epitaph durchschnitten, Gesicht und Baldachin sehr mitgenommen, Wiederherstellung nicht gut ausführbar. Darunter keine Farbreste“. Malowidło było nieumiejętnie restaurowane po przeniesieniu epitafium na pn. ścianę prezbiterium w 1931 r. (częściowo zamalowane tłustą, trudno usuwalną pobiałą, zob. fot. MOT). W 1988–1990 poddane badaniom oraz konserwacji-restauracji przez pracownie M. Kozarzewskiego i R. Żankowskiego (DOKUMENTACJA 1990, s. 8); dodatkowo badane technologicznie w 2005 r. (POKSIŃSKA 2005).
W literaturze omawiającej zespół malowideł w nawie południowej przedstawienia archaniołów, traktowane jako jego integralna część, wzmiankowane są na ogół marginalnie; w kontekście Koronacji NMP odnotowali je osobno: BŁAŻEJEWSKA 2005 (1), s. 61, il. 2 i 3; STEIN-KECKS 2012, s. 318; RACZKOWSCY 2017, s. 109, il. 7. O technice wykonania zob.: DOKUMENTACJA 1990, św. Michał Archanioł: s. 9–11, łącznie: s. 63–64; o pigmentach: POKSIŃSKA 1990, s. 6–7.
Monumentalne wyobrażenia archaniołów (nawiązujące ujęciem do wcześniejszego cyklu na szkarpach), powstały jednocześnie ze sceną Koronacji NMP i dopełniły jej ceremonialny przekaz, związany najpewniej z liturgią; uzupełnieniem systemu dekoracji ścian kaplicy były malowane draperie (zachowana na ściance szkarpy) oraz zgeometryzowane ornamenty sugerujące pióra anielskich skrzydeł. To zestawienie, skoncentrowane na wątkach angelologicznych, zapewne osadzonych w duchowości św. Bonawentury, musiało mieć jakiś związek z patrocinium tego miejsca i jego liturgicznym przeznaczeniem. W dotychczasowej literaturze tej kompleksowości programu przęsła wschodniego nie dostrzegano (jedynie STEIN-KECKS 2012, s. 318, omówiła malowidła z aniołami nie w kontekście pozostałych przedstawień na szkarpach, lecz jako element oprawy dla Koronacji NMP). Wydaje się, że w przestrzeni tego przęsła mogła funkcjonować niegdyś kaplica, związana z kultem aniołów, być może powiązana ideowo z portalem lub z ołtarzem lektoryjnym.
Cały zespół polichromii pierwszego przęsła powstał łącznie i wykazuje czytelne wpływy malarstwa czeskiego (tzw. drugi styl czeski, krąg Mistrza Emaus). Najprawdopodobniej zostało wykonane przez ten sam toruński warsztat, który w kościele NMP namalował też sceny pasyjne w przęśle zachodnim i Ukrzyżowanie w przyziemiu nawy północnej; najpewniej tożsamy z warsztatem malowideł świetlicy domu przy ul. Żeglarskiej 5 w Toruniu.
Zdjęcia uczytelniają schemat kompozycji, podrysowanie, autorskie korekty.
BŁAŻEJEWSKA 2010 (1), s. 61, il. 1
STEIN-KECKS 2012, s. 318
RACZKOWSCY 2017, s. 109
RACZKOWSCY 2023 (3), s. 222-232
DOKUMENTACJA 1990, s. 9–11, 63–64
POKSIŃSKA 1990, s. 6–7
