Rozmieszczenie  poszczególnych sekcji instrumentu

• Mechanizm organów rozlokowany został na trzech kondygnacjach. Pierwsza kondygnacja to poziom empory na której usytuowana jest szafa wraz z instrumentem. Na tej kondygnacji znajduję się zespół miechów zabudowanych pionowymi deskami. Również na tym samym poziomie usytuowany jest mobilny kontuar (stół gry). Kondygnacja druga stanowi pierwotną emporę organową pierwotnie z przeznaczeniem dla organisty. W pozytywie przednim na wysokości podłogi empory zainstalowana jest wiatrownica sekcji głównego manuału z 1924 roku. Dodatkowa wiatrownica dla głosu klarnet 8’ wykonana w 1976 roku wysunięta jest poza obrys szafy pozytywu przedniego.
• Na tej samej kondygnacji lecz w szafie głównej umieszczone zostały na wysokości około 90 cm nad podłogą wiatrownice sekcji drugiego i trzeciego manuału. Zajmowana przestrzeń pierwotnie stanowiła miejsce dla klawiatur manuałowych i pedałowej jak również manybriów sekcji głównej i sekcji pedałowej. Wiatrownice o układzie chromatycznym umieszczone prostopadle do osi kościoła. Sekcja III manuału zainstalowana jest od strony wschodniej szafy, natomiast sekcja II manuału od strony zachodniej. Początek wiatrownicy z największymi piszczałkami obydwu wiatrownic przylega do północnej ściany kościoła. Obydwie sekcje znajdują się w osobnych pudłach ekspresyjnych, których znaczą część stanowi szafa organowa. Do roku 1976 obydwie sekcje wyposażone były w odrębne żaluzje sterowane za pomocą dźwigni nożnych kontuaru. Po przebudowie systemu w 1976 roku tylko sekcja II manuału wyposażona jest w mechanizm żaluzjowy. Dodatkowo pod sekcją drugiego manuału znajduje się niewielki miech pływakowy stanowiący zasilanie w sprężone powietrze tej sekcji.
• Najwyżej położoną kondygnacją jest sekcja basu znajdująca się na wysokości pól piszczałkowych prospektu szafy głównej. Sekcja basu składa się z dwóch wiatrownic głównych i czterech pojedynczych dla największych piszczałek. Pierwsza wiatrownic z 1924 roku o układzie chromatycznym usytuowana jej równolegle do osi kościoła. Największe piszczałki usytuowane są od strony wschodniej. Druga wiatrownica z 1976 roku o układzie chromatycznym usytuowana jest równolegle do osi kościoła bezpośrednio za prospektem szafy głównej. Dodatkowe pojedyncze wiatrownice z 1924 roku usytuowane są prostopadle do osi kościoła przy wschodniej ścianie szafy głównej. Wiatrownice te obsługują największe piszczałki które ze względu na znaczące rozmiary nie zmieściły się na wiatrownicy głównej. Dwie wiatrownice dla rejestru Puzon 16’z 1976 roku o układzie chromatycznym usytuowane zostały prostopadle do osi kościoła: większa bezpośrednio przy wiatrownicy głównej druga przy zachodniej ścianie głównej szafy organowej. Piszczałki prospektowe zarówno pozytywu przedniego jak i szafy głównej są grające, a zasilanie ich odbywa się poprzez indywidualne małe wiatrownice zwane maszynkami prospektowymi.

Opis mechanizmu instrumentu

Organy wyposażone zostały w system wiatrownic typu rejestrowego stożkowego (niem. Kegellade), działające w połączeniu z trakturą elektro- pneumatyczną. Wiatrownice zarówno z 1924 roku jak i z 1976  wykonano z drewna sosnowego. Skala wiatrownic manuałowych z 1924 roku to 56 dźwięków C – g3 natomiast wiatrownice manuałowe z 1976 roku posiadają skalę 58 dźwięków C – a3. Dodatkowe dźwięki nie zostały włączone do użytku.

Skala wiatrownic pedałowych głównych 30 dźwięków C – f1

System powietrzny: Organy wyposażone są w cztery miechy sytemu pływakowego. Trzy miechy znajdują się na kondygnacji empory nawy północnej w pomieszczeniu pod emporą organową. Miech główny dodatkowo wyposażony jest w czerpaki klinowe poruszane za pomocą dźwigni nożnych – Kalikant. Miech zasila sekcję pierwszego manuału i pedału. Nad miechem głównym umieszczony jest kolejny z miechów który zasila sekcję trzeciego manuału. Miechy ww. pochodzą z 1924 roku. W 1976 roku zmieniono układ podłączenia i zasilania sekcji drugiego manuału wprowadzając dodatkowo miech pod wiatrownicą drugiego manuału oraz mały miech wspomagania traktury pneumatycznej w drugim manuale, umieszczając go w pomieszczeniu przy miechu głównym. Zarówno miechy jak i kanały powietrzne wykonane zostały z drewna sosnowego pokryte warstwą papieru, a skrzynia miecha głównego pomalowana żółtą farbą olejną. Za sprężanie powietrza odpowiada dmuchawa elektryczna umieszczona w pomieszczeniu strychu poklasztornego przylegającego do północnej ściany kościoła. od 1928 roku do 2019 służyła dmuchawa firmy Meidinger. Po nieodwracalnych uszkodzeniach silnika, w 2020 roku została zainstalowana nowa dmuchawa węgierskiej firmy Konves o wydajności 52 m3/min.

Ciśnienie na miechu głównym wynosi 95 mmSW

Traktura gry oparta jest o system elektromagnetyczny i pneumatyczny. System wykonany w 1976 roku przez firmę Bronisława Cepki z Popowa k. wielkopolskich Wronek. Wyposażenie kontuaru i elektromagnesy zakupiono w niemieckiej firmie Aug. Laukhuff Weikersheim we wschodniej Wirtemberdze. Napięcie robocze 12/14 DCV.

Stół gry wolnostojący na mobilnym podeście pozwalający na swobodne zmienianie jego usytuowania na emporze. Obudowa o prostych gładko opracowanych ścianach fornirem dębowym. Kolor naturalnego dębu lakierowany. Opracowanie części obudowy przy klawiaturach manuałów oraz manubriów fornirem mahoniu bejcowanego o odcieniu czerwieni i brązu lakierowanego na wysoki połysk.

Skala manuałów: C-a’’’ 58 klawiszów (użytkowa 56 dźwięków ze względu na krótszą skalę wiatrownic z 1924 roku).

Skala pedału: C – f’ 30 klawiszy

Marubria wykonane w formie przechyłkowych włączników z szyldami z białego tworzywa sztucznego. Nazwy głosów grawerowane – czernione. rozplanowane po dwóch stronach klawiatur oraz na desce czołowej nadklawiaturowej. Po prawej stronie górny rząd stanowią manubria obsługujące sekcję głównego pierwszego manuału. Dolny rząd manubriów obsługuje registry sekcji pedałowej. Po prawej stronie umieszczone są w górnym rzędzie manubria obsługujące registry trzeciego manuału a w dolnym registry drugiego manuału. Na desce czołowej znajdują się manubria wolne. Również na desce czołowej znajdują się wskaźnik napięcia elektrycznego traktury, wskaźniki świetlne połączeń ułożenia żaluzji wałka crescenda i łączników pomocniczych, wyłączniki poszczególnych głosów językowych.

Nad klawiaturą pedałową zainstalowane zostały pomocnicze urządzenia w formie pistonów sterowania kombinacjami oraz połączeniami. Centralnie usytuowane są wałek crescendo oraz pedał żaluzji II manuału.

Klawiatura pedałowa jest w układzie radialnym.

 

Dyspozycja

Dyspozycja 1721 r. (wg Renkewitz/Janca 1984, s. 100-102; Dorawa 1971, s. 71; Dorawa 2005, s. 338-339; Dorawa 2011, s. 88-89

 

Pozytyw

I Manuał

Principal 8’
Flöte 8’
Salicional 8’
Octava 4’
Waldflöte 4’
Blockflöte 4’
Quinta 3’
Superoctava 2’
Gemshorn 2’
Sifflet 2’
Mixtur
Cimbel
Trommete 8’

Instrument zasadniczy

II Manuał

Bordun 16’
Principal 8’
Quintadena 8’
Octava 4’
Quer-Pfeiffe 4’
Quinta 3’
Superoctava 2’
Mixtur
Cimbel
Trommete 8’
Krum-Horn 8’

Pedał

Untersatz 16’
Gedact 8’
Quintadena 4’
Waldflöte 4’
Feld-Pfeiffe 2’
Posaune 16’
Dulcian 8’
Cornet 2’

Dyspozycje XX-wieczne (1924 r. wg Dorawa 2005, s. 339-341; Dorawa 2011, s. 88-89; 1976 odczyt wg stołu gry)

Dyspozycja 1924 r., Dominik Biernacki	Dyspozycja 1976 r. (obecna), Bronisław Cepka
I Manuał 1. Pryncypał 16’ 2. Pryncypał 8’ 3. Gamba 8’ 4. Dubeltflet 8’ 5. Amabilis 8’ 6. Trompet 8’ 7. Oktawa 4’ 8. Rorflet 4’ 9. Kwinta 3’ 10. Superoktawa 2’ 11. Cornet  3-5ch 12. Mikstura 4ch	Manuał I 16. Pryncypał 16’ 17. Pryncypał 8’ 18. Gamba 8’ 19. Dubletflet 8’ 20. Oktawa 4’ 21. Flet rurk(owy) 4’ 22. Kwinta 2 ⅔’ 23. Oktawa 2’ 24. Cornet  3-5’ 25. Scharf 4x 26. Mixtura 5x 27. Trąpet 8’ 28. Klarnet  8’
II Manuał (schwellwerk) 13. Rorflet 8’ (16’) 14. Pryncypał skrzypcowy 8’ 15. Flet łagodny 8’ 16. Fugara 8’ 17. Flet harmonijny 8’ 18. Klarnet 8’ 19. Waltornia 8’ 20. Salicet 8’ 21. Flet 4’ 22. Wiola 4’ 23. Picolo 2’ 24. Progresja 2-4ch	Manuał II (Schwellwerk) 48. Flet rurk(owy) 8’ (jest 16’) 49. Prync[ypał]-skrz(ypcowy) 8’ 50. Flet harm. 8’ 51. Salicjonał 8’ 52. Aeolina 8’ 53. Vox coelestis 8’ 54. Waltornia 4’ 55. Prestant 4’ 56. Nasard 2 ⅔’ 57. Pikolo 2’ 58. Mixtura 4x 59. Obój 8’ 61. Szałamaja 4’ 60. Vox humana 8’
III Manuał (schwellwerk) 25. Kwintaton 16’ 26. Cremona 8’ 27. Bourdon 8’ 28. Aeolina  8’ 29. Vox coelestis 8’ 30. Traversflet 4’ 31. Obój 8’ 32. Vox humana 8’ 33. Fugara 4’ 34. Clarion 4’ 35. Waldflet 4’ 36. Oktawa 2’ 37. Rauszkwinta 2ch	Manuał III 32. Bordun 8’ 33. Kwintadena 8’ 34. Pryncypał 4’ 35. Trawersflet 4’ 36. Oktawa 2’ 37. Flet leśny 2’ 38. Kwinta 1 ⅓’ 39. Tercja 1 ⅗’ 40. Sifflet 1’ 41. Cymbel 3x 42. Krzywy róg 8’ 43. Clarion 4’
Pedał 38. Puzon 16’ 39. Subbas 16 40. Wiolonbas 16’ 41. Harmonikabas 16’ 42. Pryncypałbas 16’ 43. Kwintbas 10.2/3’ 44. Oktawbas 8’ 45. Wiolonczela 8’ 46. Fletbas 8’ 47. Oktawa 4’ 48. Kwintaton 16’ tr. III 49. Bourdon 8’ tr. III 50. Clarion 4’	Pedał 1. Prync-bas 16’ 2. Violonbas 16’ 3. Subbas 16’ 4. Kwintbas 10 ⅔’ 5. Oktawbas 8’ 6. Fletbas 8’ 7. Chorałbas 4’ 8. Mixtura 4x 9. Puzon 16’ 10. Dulcjan 16’ 11. Trąpet 8’ 12. Clarion 4’ 13. Kornetino 2’
Włączniki pomocnicze (Połączenia) II – I III – I III – II I – P II – P III – P SUPER I SUPER II SUPER III SUPER OKT. PED. II – SUPER III – I SUPER III – II SUPER III – I SUB II – I SUB III – II SUB	Włączniki pomocnicze (Połączenia) 14. II–Ped. 15. III–Ped. 29. Tremolo (I) 30. II–I 31. I–Ped. 44. Tremolo (III) 45. III–II 46. III–I 47. (zapasowy) 62. Tremolo (II)

 

Przykładowy opis głosu

Vox coelestis 8’Rejestr XX-wieczny, zachowany w całości. Obsadzony wyłącznie piszczałkami metalowymi, wykonanymi z cynku (większe piszczałki) i z metalu organowego (dyszkant). Konstrukcja piszczałek analogiczna względem metalowej części piszczałek rejestru Vox coelestis 8’. Stan piszczałek dobry.

_____________

WPIS: © Michał Klepacki, 2023

Zalecane cytowanie:
Klepacki Michał,  Organy – mechanizm instrumentu…
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Wyposażenie i sprzęty o uzusie liturgicznym, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/