Kielich mszalny, Jacob Weintraub, Toruń, ok. 1709

Wys. 24,2 cm; Ø stopy 13,8 cm; Ø czaszy 9,0 cm

Srebro; odlew (trzon), kucie, trybowanie, cyzelowanie, fakturowanie, puncowanie, grawerowane napisy identyfikujące świętych; całkowite złocenie.

_________________________________

Kielich wsparty na kolistej stopie z gruszkowatym nodusem w trzonie i gładką nową czaszą. Stopa osadzona na płaskiej kryzie oddzielonej wyrazistym uskokiem od wydętego płaszcza, pokrytego reliefową dekoracją: w trzech owalnych, zbliżonych do okręgu medalionach, utworzonych z pary prawie stykających się prętów, od których dolnych końców wyrastają odchylone na zewnątrz rozczłonkowane pojedyncze długie liście akantu, popiersiowe wyobrażenia Apostołów: św. Piotra zwróconego w ¾ w prawo, ze złożonymi dłońmi i dwoma skrzyżowanymi kluczami poniżej; św. Pawła zwróconego w lewo, z głową en face, dzierżącego w prawicy skierowany w dół miecz oraz św. Jakuba St. ujętego na wprost, z prawą ręką uniesioną do skroni, w lewej trzymając drzewce długiej laski; na głowie kapelusz, na którym dwie muszle rozdzielone skrzyżowanymi pałkami [???]; w górnej części pól obrazowych napisy identyfikacyjne majuskułą z szeryfami: „SANCT. – PETRVS, / SANCT. – PAVLVS. / SANCT. – IACOB.”; twarze Apostołów opracowane detalicznie, z zarostem; gesty wyraziste; pomiędzy medalionami duże główki anielskie en face o szerokich twarzach i schematycznie zaznaczonym skąpym owłosieniu. Szyja stopy lekko stożkowa, gładka. Trzon urozmaicony: każdy z dwu odcinków zdominowany przez wałek ujęty wklęskami, dodatkowo każdorazowo w jednej dodatkowy mniejszy wałek; w centrum nodus w kształcie odwróconej gruszki z wąskim zakończeniem, zdobiony w górnej części trzema uskrzydlonymi główkami i listowiem poniżej. Czasza kształtu dzwonowatego, gładka, bez koszyka.

_________________________________

Znakowany na kryzie stopy: znak miejski „T” (typ 6 wg GRADOWSKI 2010, s. 180) oraz znak mistrzowski – monogram IW w polu prostokątnym (typ T 110 A wg GRADOWSKI / KASPRZAK-MILER 2002, s. 193).
Na kryzie stopy inskrypcja wybijana puncynami literowymi: DISER KELCH GEHERET ZV DER SANCT LORENTZ KIRCHE ANNO 1709. Pod spodem kryzy nowsza inskrypcja kursywna, grawerowana: Toruń NMP.

WPIS: © Michał F. Woźniak, 2023

Stan zachowania

Dobry. Skrzywienie w osi; czasza nowsza, wymieniona XIX/XX w.; mocowanie stopy i trzonu nowe; trzon ze stopą połączony trwale, po usunięciu pierwotnej śruby; drobne przetarcia pozłoty i zarysowania powierzchni; silne przetarcia na czaszy, zwłaszcza w dolnej partii.

Dokumentacja fotograficzna

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (1)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (4)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (3)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (8)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (6)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (5)

Kielich-mszalny-Jacob-Weintraub-Torun-ok.-1709-fot.-J.-Raczkowski-7

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (10)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (11)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (12)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (13)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (9)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (17)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (18)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (19)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (20)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (21)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (22)

Kielich mszalny (Jacob Weintraub), Toruń, ok. 1709), fot. J. Raczkowski (14)

Historia

Kielich sprawiony w 1709 do przedmiejskiego kościoła św. Wawrzyńca, po jego zburzeniu w 1806 początkowo przechowywany zapewne w kościele św. Jakuba lub w tamtejszym klasztorze Benedyktynek, następnie od 1809 w kościele św. Jana; w 1827 lub krótko po przeniesiony do kościoła NMP.

Rozpoznanie

Wyobrażenia Apostołów wykonane na podstawie rycin Hendricka Goltziusa z serii obejmującej Chrystusa Salwatora, Dwunastu Apostołów i św. Pawła, datowanej na 1589 r., lub – co jednak mniej prawdopodobne – według jednego z naśladownictw Egberta van Panderena czy Crispijna de Passe st. Obecna czasza kielicha jest nowszym uzupełnieniem, zapewne pochodzącym z 2. połowy XIX lub nawet 1. połowy XX w. Pierwotnie osadzona była najprawdopodobniej w koszyku, co było zgodne z ówczesną praktyką, którą kontynuował także Weintraub. Ta część mogła być także zdobiona przestawieniami figuralnymi; mogły to być (przy założeniu identyfikacji z jednym z kielichów wymienionych w akcie wizytacyjnym z 1740) wyobrażenia św. Wawrzyńca, Rocha i Sebastiana, co odpowiadałoby zarówno wezwaniu kościoła jak i jego dawnej przyszpitalnej funkcji. Kielich ten wraz z dostarczoną rok później monstrancją zamyka pierwszy okres działalności Weintrauba; zwiększonym zakresem dekoracji figuralnej wobec dominującej wcześniej ornamentyki floralnej zapowiada już dojrzały styl w jego twórczości.