Inwentarz sztuki Torunia

English

Zmartwychwstanie, Toruń, ok. 1650 (?)

286 × 211 cm

Lokalizacja: Na ścianie północnej na styku prezbiterium i korpusu nawowego, ponad portalem wiodącym na emporę i do zakrystii, po zachodniej stronie łuku tęczowego.

  • Olej na płótnie

__________________

  • Malowidło przedstawia w pobliżu pionowej osi kompozycji Chrystusa zmartwychwstającego, unoszącego się nad sarkofagiem; na nim anioł, wokół sześciu żołnierzy. Chrystus w pozie dynamicznej, w lekkim zwrocie w prawo, ze zgiętą prawą nogą, palcem wyciągniętej prawej ręki wskazujący na niebo, w białym perizonium i czerwonym płaszczu. W lewej ręce chorągiew na drzewcu, wokół głowy subtelne promienie, wokół figury obłoki żółte, w dalszych partiach brunatne. Na zwróconym krótszym bokiem do widza pustym sarkofagu, utrzymanym w szarościach i żółcieniach, siedząca po prawej figura anioła w białej szacie z podkurczonymi nogami i rozłożonymi rękoma; jego prawa dłoń wyciągnięta ku Chrystusowi, lewa zwrócona w stronę żołnierzy po lewej, twarz w stronę widza i stojącego żołnierza po prawej; ten stoi  tyłem w ¾ do widza, z szablą przy boku, zasłaniający się od Zmartwychwstającego okrągłą tarczą; przy dolnej krawędzi obrazu, na osi przedstawienia ukazane od tyłu popiersie kolejnego żołnierza w czapce z piórem i włócznią w ręku. Dalej ku lewej, wokół rozpalonego przy sarkofagu ogniska, leżący lub półleżący czterej dalsi żołnierze, z których jeden z otwartymi oczyma. Powyżej tej grupy, w tle, na lewo od postaci Chrystusa ukazane postacie Marii i Marii Magdaleny z flakonem przed fragmentarycznie widoczną wedutą Jerozolimy. Całość malowana dość miękko i światłocieniowo, ze znaczną przewagą barw ciepłych – brązów, żółcieni i czerwieni, z dodatkiem bieli, szarości, błękitów i czerni.
  • U dołu po prawej biało-żółty kartusz ornamentalny z żółtą inskrypcją na czarnym tle, zwieńczony czerwonym kartuszem z żółtym gmerkiem, po którego bokach data: 16 – 76. ||. Napis w dolnym kartuszu minuskułą gotycką: Ursula Traut-|weinin gebohrne | Gernerin. ||

_______________________

WPIS: © Jacek Tylicki, Maria Hotel &  Michał F. Woźniak, 2023

Zalecane cytowanie:
Tylicki Jacek, Hotel Maria, Woźniak Michał F, Zmartwychwstanie, 
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Obrazy, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

 

Słaby. Powierzchnia obrazu pofałdowana, zakurzona, znaczne ubytki polichromii występują wzdłuż prawej krawędzi, szczególnie w górnym rogu. Badanie w bliskiej IR ujawniło obecność późniejszych punktowych uzupełnień na całej powierzchni. Pierwotny koloryt mało czytelny (barwy zżółkły). Gruba warstwa werniksu spękana.

Dokumentacja fotograficzna

default
Zmartwychwstanie (2), fot. J. Raczkowski
Zmartwychwstanie (3), fot. J. Raczkowski
Zmartwychwstanie (4), fot. J. Raczkowski
Zmartwychwstanie (5), fot. J. Raczkowski

Historia

Źródła

__________

Podczas przekazywania kościoła bernardynom, w 1724 r. obraz wisiał obok ołtarza gł. na południowej ścianie prezbiterium; być może było to pierwotne miejsce przeznaczenia (INV. 1724 [BMV] [1989];  KANTAK 1910), później zawieszony na emporze (DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998); w 1827 r. znajdował się już w obecnym miejscu (APT AmT C 4346), tak samo  kilka lat później (Wernicke). W 1938 r. restaurowany przez Kazimierza Waluka na zlecenie proboszcza, ks. dra Franciszka Janka (ARS SACRA 1993).

Rozpoznanie

Kompozycja oparta na miedziorycie Lukasa Kiliana (1579-1637) według Josepha Heintza starszego, z dodaniem figury anioła na sarkofagu przypominającej postać wprowadzającą w obrazie Bartłomieja Strobla Król Cyrus i Daniel przed posągiem Baala (ok. 1636-37) w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Obraz Zmartwychwstanie z kościoła Mariackiego wyróżnia się na tle innych dzieł toruńskich tego czasu i był przedmiotem zainteresowania kilku badaczy, próbujących, wobec braku sygnatury ustalić jego autorstwo. Jacek Tylicki połączył dzieło z malarzem Samuelem Hyppericusem (czynny w Toruniu od 1650 do śmierci 1675), który miałby wykonać je krótko po 1650; inskrypcja z 1676 r. mogłaby wówczas odnosić się do odnowienia lub podarowania malowidła. Poza wzmianką u Praetoriusa (Presbyterologia Thoruniensis) o niezwykłym talencie Hyppericusa nie wiadomo nic o jego działalności. Z kolei Zygmunt Kruszelnicki (KRUSZELNICKI 1976 s. 117) przypisuje dzieło malarzowi cechowemu Johannowi Tidemannowi starszemu, nie podając uzasadnienia.

Hipoteza o wcześniejszym powstaniu dzieła niż w 1676 roku rodzi pytania o pierwotną funkcję malowidła. Duże rozmiary i pionowa oś kompozycji wskazywałaby na jego usytuowanie w przestrzeni kościoła jako samodzielny obiekt, część jakiegoś cyklu (może pasyjnego?); jest jednak zbyt duży by miał spełniać wcześniej funkcję obrazu ołtarzowego. Niewykluczone, że od początku miał funkcję komemoratywną. Uchwytny w źródłach od 1724 roku, od tego czasu występuje już jako samodzielny obiekt.

 

Dokumentacja historyczna

Dokumentacja badawcza

  • Fotografia w bliskiej podczerwieni NIR, fot. J. Raczkowski, 2022
Zmartwychwstanie - IR (1), fot. J. Raczkowski
Zmartwychwstanie - IR (2), fot. J. Raczkowski

Dokumentacja gigapixel

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

SEMRAU 1892, s. 61, tabl. 11

KRUSZELNICKI 1976, s. 117

ARS SACRA 1993, s. 72–73, nr 96 (Anna Kroplewska-Gajewska)

DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 90–91,147–148, il. 43

NAWROCKI 2006, s. 49, il. 17

BIRECKI 2007, 256, 367, 414, il. 42

KLUCZWAJD / TYLICKI 2009, s. 236–238, il. 202

TYLICKI 2012, s. 338–339

TYLICKI 2021, s. 49

,

Opracowania niepublikowane

Kontakt: heritage@umk.pl, jracz@umk.pl

Inwentarz Sztuki Torunia. All Right Reserved 2022