Epitafium Marcela Zielińskiego i Brygidy z Czapskich, Toruń (?) 1801 (lub krótko po)

ok. 2,1 m wys.

Lokalizacja: prezbiterium, drugie przęsło od wschodu, ściana południowa

Obramienie epitafium od zwieńczenia do pól herbowych włącznie sztukateryjne (uformowane w zaprawie), tablica epitafijna i jej obramowanie najprawdopodobniej drewniane. Obrazy na podłożu płóciennym, na czerwonej zaprawie, namalowane wielowarstwowo w technice olejnej.
Elementy obramienia epitafium złocone oraz prawdopodobnie srebrzone (baldachim-kotara, jabłko w koronie) i pokryte zielonym laserunkiem. Płaskie powierzchnie pomalowane jednolicie, kryjąco lub półkryjąco, prawdopodobnie w technice temperowej lub olejnej. Tło pod kotarą pierwotnie czarne, przemalowane w momencie wykonania inskrypcji lub marmoryzowane (?). Obramienie tablicy epitafijnej pokryte białą zaprawa i złocone na poler na czerwonym pulmencie, tło tablicy pomalowane olejno czernią, inskrypcje złotą farbą. Wygląd polichromii wskazuje na wykonanie w przeszłości prac renowacyjnych.

____________________

Pomnik epitafijny, dwuczęściowy, typu obrazowo-inskrypcyjnego: z portretami na paludamentum pod koroną, z herbami poniżej oraz u dołu kartusz z inskrypcją.
Część górna ujęta baldachimem, zwieńczona zamkniętą koroną. W centrum dwa prostokątne pola obrazowe z portretami zwróconych ku sobie zmarłych, ujęte liśćmi wawrzynu i przedzielone astragalem. Z lewej strony Brygida z Czapskich, w wieku średnim, ukazana w prawym profilu, na ciemnym tle, rozjaśnionym wokół głowy; duże, czarne oczy, ciemne brwi, orli nos i wydatny podbródek; fryzura z czarnych loków spiętrzonych na czubku głowy, z tyłu pojedyncze kosmyki spływają na kark, z kolei na czole i skroniach widoczne są krótkie kosmyki „à la Titus”. Upięcie przytrzymuje złoty diadem wysadzany perłami, z przodu dekorowany owalnym kamieniem; w uchu kolczyk w kształcie obrączki z perłami, na szyi złoty naszyjnik z trzech obręczy złączonych z przodu analogicznym, co w diademie, kamieniem. Suknia z przezroczystej białej tkaniny z dekoltem obszytym dekoracyjną koronką; na ramiona zarzucony ciemnozielony (niebiesko-zielony) szal. Z prawej Marcel Zieliński, ukazany w mundurze urzędnika pruskiego, lewym profilem, na ciemnym tle, w wieku dojrzałym; oczy niebieskie, nos prosty nosie, usta wąskie; włosy jasne falowane, krótko przycięte, z bokobrodami sięgającymi dolnego płatka ucha. Ubrany w błękitno-szary frak mundurowy z czerwonym kołnierzem i czerwonymi wyłogami ze srebrnym haftem i trzema srebrnymi guzikami, pod szyją biały żabot; naramiennik srebrny z tarczą, w której czarny orzeł pruski z inicjałami: F[redericus] R[ex]; na tarczy korona kabłąkowa. Powyżej portretów obwiedzione wawrzynem pola w kształcie nieregularnych owali; w nich inskrypcje złotą majuskułą, po lewej: WIEKU | LAT / 43 ||, po prawej: WIEKU | LAT / 55 ||. Poniżej nieregularne, pisane w trójkąt tarcze herbowe, ujęte ramą z ornamentu rocaille. W nich po lewej w polu błękitnym herb Leliwa z klejnotem (Czapskich), po prawej w polu czerwonym herb Świnka (Zielińskich); korony rangowe; korony rangowe szlacheckie z trzema trójkątnymi pałkami. Poniżej osobna, podwieszona, ale nie powiązana z pozostałą częścią struktury tablica inskrypcyjna o nieregularnym kształcie, ujęta ornamentem rocaille; górny brzeg ramy odpowiada kształtem dolnemu obrzeżeniu z herbami. Pole tablicy lekko wypukłe, czarne; inskrypcja majuskułowa malowana złotymi literami: SKONCZYŁ SIE WIEK MOY SŁODKI POMY-|SLNOSCI WSZELKICH, Z UTRATY TU ZŁO-|ZONY, MEY ZONY CNOT WIELKICH, | BRYGITTY ZIELINSKI(IEJ) CHAMB(ELANOWEJ) J(EGO) K(RÓLEWSKIEJ) M(OŚ)CI | Z JOZEFA Y ELZBITY GRAFOW CZA|PSKIH KASI(TELANÓW) ELBLĄ(SKICH) ZRODZONY CORY, | DOBR MIRAKOWA, SŁAWKOWA, | NIELUBIA, DZIEDZICZKI ZMARŁEY, | DNIA 9TEGO JUNIJ ROKU 1801 | WIEKU LAT | 43 ||.

_______________

WPIS: © Franciszek Skibiński, Michał F. Woźniak & Maria Hotel 2023

Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud

Stan zachowania

Spękania pionowe w podłożu górnej części epitafium, drobne ubytki na ich krawędziach, pojedyncze odspojenia w innych miejscach. Srebrzenie w kotarze znacznie skorodowane (pociemniałe), laserunek częściowo odbarwiony. Całość silnie zakurzona. Obrazy z widoczną siatką spękań i deformacjami.

Dokumentacja fotograficzna

Epitafium Marcela Zielińskiego i Brygidy z Czapskich. Fot. J. Raczkowski (1-1)

Epitafium Marcela Zielińskiego i Brygidy z Czapskich. Fot. J. Raczkowski (1)

Epitafium Marcela Zielińskiego i Brygidy z Czapskich. Fot. J. Raczkowski (2)

Epitafium Marcela Zielińskiego i Brygidy z Czapskich. Fot. J. Raczkowski (3)

Historia

Źródła:

INV. 1817 (BER) [2015]., s. 440;
APT, AMT, C 13770, k. 117v;
APT AmT C 4346, k. 11;
APT AmT kat. II sygn. X-25, k. 288

Epitafium upamiętnia szambelana królewskiego Marcela Zielińskiego (†1816) oraz jego małżonkę, Brygidę Elżbietę z d. Czapską (†1801), córkę kasztelana elbląskiego Józefa Czapskiego. Na podstawie treści inskrypcji można domniemywać, że powstało ono w dwóch etapach: z fundacji Marcela Zielińskiego krótko po śmierci żony w 1801 r. oraz po śmierci tegoż staraniem ich potomstwa. W latach 30. XX epitafium przemieszczono ze ściany północnej prezbiterium na obecne miejsce (TAJCHMAN 2005 (1), s. 444).

Rozpoznanie

Marcel Zieliński był w czasach przedrozbiorowych sędzią Trybunału Koronnego, wojskim województwa płockiego, szambelanem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po 1795 roku przez kilka lat sprawował urząd starosty powiatu lipnowskiego. Był także właścicielem dóbr ziemskich na Ziemi Dobrzyńskiej oraz Ziemi Chełmińskiej. Brygida Elżbieta Czapska, c. Józefa kasztelana elbląskiego i Elżbiety, 1⁰ v. Pląskowska, posiadała kilka miejscowości w okolicach Torunia i Wąbrzeźna (m.in. Sławkowo i Mirakowo, czy Nielub); doczekali się trojga dzieci; oboje pochowani w krypcie tzw. Czapskich pod prezbiterium kościoła.

KRUSZELNICKA 1983 dowodzi, że epitafium powstało z połączenia dwóch różnych części, wykonanych w innym czasie: inskrypcyjnego kartusza rokokowej ramie z napisem odnoszącym się do Brygidy z Czapskich Zielińskiej oraz górnej części z portretami małżonków w obramieniu o cechach neoklasycznych. Niewykluczone wszakże, że same portrety namalowane zostały jeszcze pod koniec życia Brygidy lub w roku jej śmierci. Przybrało kształt tarczy herbowej z labrami płaszczowymi pod koroną, z podwieszoną tablicą.

Inwentarz z czasów pruskich z 1821 roku (APT AmT C 4346) wspomina o czterech portretach członków rodu Zielińskich, które miały znajdować się wówczas w prezbiterium. Na tę wzmiankę powołują się również DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 147. Ci sami autorzy podają, że do lat 30. XIX wieku epitafium było zawieszone na przeciwległej ścianie prezbiterium. Janina Kruszelnicka wskazuje na bardzo zbliżone cechy formalno-warsztatowe portretów, które mają dowodzić, że obiekty są dziełami tej samej ręki i zostały wykonane w tym samym czasie.