Epitafium Strobandów, Willem van den Blocke z warsztatem, Gdańsk, 1590

3,91 ×. 3,55 m

Lokalizacja: nawa południowa, drugie przęsło od wschodu, ściana południowa

  • Epitafium kamienne, wykonane z piaskowca gotlandzkiego, z uzupełnieniami w drewnie (częściowo wolutowe wsporniki w strefie cokołowej, cokół wraz z identyfikacyjną tabliczką AMOR pod brakującą centralną personifikacją.
  • Polichromia, prawdopodobnie w technice tempery, nałożona jednolicie; pojedyncze elementy w zwieńczeniu marmoryzowane, jedynie karnacje modelowane.
  • Złocenia inskrypcji i w pozostałych partiach wykonane płatkiem na ugrowej wytrawie, w ornamentach lokalnie pokryte czerwonym lub zielonym laserunkiem.

_____________________________

  • Epitafium typu inskrypcyjnego; architektoniczne, dwuosiowe, jednokondygnacyjne z rozbudowaną częścią dolną, fartuchem i zwieńczeniem.
  • Kompozycję części głównej wyznacza architektoniczna struktura tworzona przez kariatydy jońskie stojące na cokołach, dźwigające belkowanie z herbami na fryzie, z tablicami inskrypcyjnymi w dwóch polach; cokół wysoki z wydatnymi konsolami wspierającymi kariatydy, z  dwiema poziomymi, mniejszymi tablicami inskrypcyjnymi; wszystkie napisy kapitałą humanistyczną, wyśrodkowane, litery malowane, złocone. Interkolumnia części głównej wypełnione całkowicie przez tablice prostokątne, ujęte ramami dekorowanymi kimationem doryckim, zawierające napisy. Z lewej strony: CHRISTIANVS STROBAND / IOHANNIS F(ILVS) HENRICI N(EPOS?) / EX FAMILIA / ANTIQVAE  NOBILITATIS / IN MARCHIA BRANDENBVRG(ENSI) / NATVS A(NNO) S(ALVTIS) / M. CCCC.LXXXII.VIII.CAL(ENDAS) IAN(VARIAS) (25 XII 1482) / CONDITOR .I. (primus) / DOMVS SVAE IN BORVSSIA. / VIR IN REBVS GERENDIS / PACIS BELLIQVE TEMPORIB(VS) / STRENVVS: / REGI ET CIVIBVS / ACCEPTVS ET HONORATVS: / REB(VS) SVIS DISPOSITIS / PLACIDE EXCESSIT / ANNO REP(ARARI) SAL(VTIS) / M. D. XXXI. IV. CAL(ENDAS) MART(IAS) (26 II 1531) //; z prawej strony: IOHANNES STROBAND / CHRISTIANI F(ILIVS) / NATVS A(NNO) S(ALVTIS) / M. D. XI. VII. IDV(S) XBR(DECEMBRES) (7 XII 1511)/ IVDICII NOBILIT(ATIS) CVLM(ENSIS) / ET CIVILIS APVD TORVNIENS(SIS) / ASSESSOR: / SENATOR: CONSVL: BVRGGRABIVS / REGIVS: / PVBL(IS) MVNERIB(VS) ANN(IS) LII. / DOMI FORISQVE / EXERCITATVS: / VIRTVTIS ET INTEGRITATIS / NOMINE / PRINCIPIB(VS) SVIS. CIVIB(VS) VICINIS / CARVS: / EXPIRAVIT PIE A(NNO) S(ALVTIS) / M. D. LXXXV. XVI. CAL(ENDAS) IXBR(NOVEMBRES) (16 X 1585) //. (Christian Stroband syn Jana, bratanek? Henryka, z rodziny dawnej szlacheckiej w Marchii Brandenburskiej urodzony roku zbawienia [sc. Pańskiego] 1482, 25 XII, założyciel domu [swej rodziny] w Prusach, mąż zasłużony w czasie wojny i pokoju, poważany przez króla i obywateli [Prus] po uporządkowaniu swych spraw odszedł spokojnie roku odzyskania zbawienia 1531, 26 II); (Jan Stroband syn Christiana, urodzony roku zbawienia 1511, 9 X asesor sądu ziemskiego chełmińskiego i sądu ławniczego toruńskiego, rajca, burmistrz i burgrabia królewski, dzięki 52 latom w służbie publicznej biegły w sprawach domowych i sądowych, przez cnotę i uczciwość swym przełożonym i współobywatelom drogi, zmarł roku zbawienia  1585, 16 VIII).
  • Kariatydy – personifikacje cnót – posadowione na cokołach, na których okuciowe tabliczki zawierające inskrypcje: z lewej strony FIDES, pośrodku AMOR, z prawej SPES; brak środkowej personifikacji. Rzeźby kariatyd przyścienne, o zwartej bryle i statycznej kompozycji, frontalne, przedstawiające stojące postacie kobiece odziane w antykizujące szaty opadające płynnymi, plastycznymi spływami, z dekoracyjnymi napierśnikami. Po bokach na dole niewielkie okuciowe uszaki z wicią i kwiatem akantu w polu. Belkowanie wieńczące główną kondygnacje trójdzielne, z architrawem, dekorowanym rzeźbiarsko fryzem i gzymsem. We fryzie pośrodku uskrzydlona główka anielska, po bokach tarcze herbowe w formie zwijanych kartuszy, do których podczepione wstęgi z pękami owocowo-warzywnymi. Po stronie lewej kolejno herby Stroband i Lilien oraz herby nieznane, pierwszy w polu barwy niewiadomej trzy prostokąty czerwone ułożone dwa i jeden, drugi w polu barwy niewiadomej trzy róże czerwone w skos. Po stronie prawej kolejno herb Stroband, herb nieznany (w polu barwy niewiadomej trzy prostokąty czerwone ułożone dwa i jeden, herb Stötten i herb nieznany (tarcza dwudzielna w słup, w polu pierwszym złotym czarne półkole zębate, w polu drugim czarnym złote półkole zębate).
  • Strefa dolna wydzielona dwuczęściowym gzymsem, zdobionym poniżej godronowaniem z liśćmi akantu w narożach. Pomiędzy wolutowymi konsolami dwie tablice inskrypcyjne w kształcie leżących prostokątów z zamkniętymi półkoliście bokami, otoczone astragalem. W nich  inskrypcje: z lewej strony: ANNA STOETTEN / CHRISTIANI STROBAND CONIVX / GEDANI NATA / A(NNO) S(ALVTATIS) M. CCCC. XC. PRID(IE) ID(VS) IAN(VARII) (12 I 1490) / MATRONA / PIA ET PVDICA / OBIIT. AN(NO) M. D. LX. VII. ID(VS) FEBR(VARII) (7 II 1567) //; z prawej strony: MARGARETHA ESKEN / FRANCIS(CI) COS(MAE?) F(ILIA) IOH(ANNI) STROB(AND) VXOR / NATA A(NNO) S(ALVTATIS) M. D. XV. VI. ID(VS) IVL(II) (10 VII 1515) / FOEMINA / CASTAE RELIGIO SAEQVE PIETATIS / MORITVR IN CHR(IST)O / AN(NO) M. D. LXIII. XVI. CAL(ENDAS) IVN(II) (17 V 1563) //. (Anna Stoetten żona Christiana Strobanda urodzona w Gdańsku roku zbawienia 1490, 12 I, małżonka bogobojna i skromna zmarła w roku 1560, 7 II); (Małgorzata Esken córka Franciszka Kosmy?, żona Jana Strobanda urodzona roku zbawienia 1515, 10 VII, niewiasta czystej religijności i pobożności zmarła w Chrystusie / roku 1563, 17 V). Poniżej wydzielone listwą trzy kartusze. Środkowy większy, z muszlą u góry i wolutą u dołu, pod nią wrzecionowaty zwis; w polu inskrypcja: QVORVM PIIS MANIBVS / H(IC) M(ONVMENTVM) P(OSSVIT) / ANNO NATI SERVATORIS / M. D. XC. // (Których  pobożnymi dłońmi ten pomnik postawił, roku narodzenia Zbawiciela 1590). Po bokach mniejsze kartusze, w nich otoczone wieńcami kolistymi pola z tarczami herbowymi w kształcie rombu, z lewej herb Stötten, z prawej Esken. Po bokach uskrzydlone anielskie główki, pod którymi dzwonek i wrzecionowaty zwis.
  • Zwieńczenie epitafium posadowione na niskim cokole dekorowanym maureską; w formie prostego kartusza z elementami rollwerku w górnej partii, dołem przechodzącego w szeroko rozłożone wolutowe spływy. Pośrodku clipeus z obramieniem dekorowanym godronowaniem, w nim herb Stroband w tarczy z rollwerkiem, ze srebrnymi labrami podbitymi czernią, z klejnotem. Po bokach podwieszone pęki owocowo-warzywne z taśmami, ponad herbem tabliczka z napisem IMMORTALITAS. Na spływach rzeźby przedstawiające Roztropność (PRUDENTIA) i Wstrzemięźliwość (TEMPERANTIA), rzeźby przyścienne o zwartej bryle i zdynamizowanej kompozycji, frontalne, przedstawiające siedzące, zwrócone ku sobie postacie kobiece odziane w antykizujące, rozdrobnione szaty; personifikacja Roztropności z obnażonym biustem. Zwieńczenie ujęte osadzonymi na szerokich cokołach rzeźbami przedstawiającymi Sprawiedliwość (IUSTITIA) i Męstwo (FORTITUDO), mniejszymi od pozostałych personifikacji, umieszczonymi na osiach podpór.

_____________________

WPIS: © Franciszek Skibiński &  Michał F. Woźniak,  2023

Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud

Weryfikacja inskrypcji: Marta Czyżak, tłumaczenie: Magdalena Awianowicz

Spis treści

Stan zachowania

  • Kamienna struktura epitafium dobrze zachowana; brak dwóch rzeźbiarskich przedstawień na centralnej osi (IMMORTALITAS i AMOR/CARITAS), duże ubytki w postaciach alegorii FIDES i SPES,  pomniejsze głównie w gzymsach, krawędziach mniejszych form, obramień, na łączeniach elementów.
  • Polichromia  poza opisanymi miejscami, w dobrym stanie.

Historia

Epitafium upamiętnia Christiana Strobanda (†1531) i jego syna, burmistrza toruńskiego i burgrabiego królewskiego Johanna Strobanda (†1585), a także ich małżonki, Annę z d. Stötten (†1567) i Margarethę z d. Esken (†1596). Wykonanie pomnika mocą testamentu miał nakazać Johann Stroband (tak Semrau 1892, s. 28).

Źródła: APT, AMT, kat. II, XI-32, k. 74; Praetorius 1714, Rps., KM, sygn. 130, k. 269; 380v, 386v-387; APT, AMT, C 4346, k. 12; APT, AMT, C 13770, k. 118v

 

Rozpoznanie

Jako pierwszy epitafium zostało przypisane warsztatowi Willema van den Blocke przez Lecha Krzyżanowskiego na podstawie analogii formalnych z innymi dziełami związanymi przezeń z tym rzeźbiarzem (Krzyżanowski 1958). Teza ta została przyjęta w literaturze (patrz zwł. Skibiński 2015, Skibiński 2018 i Skibiński 2020). Skibiński zwraca uwagę na podobieństwo figur przedstawiających cnoty do rzeźb w epitafium Eduarda Blemke w kościele Mariackim w Gdańsku oraz do rzeźby Caritas, która przynajmniej od pocz. XVIII w. znajduje się w ratuszu w Chełmnie. Stawia on ponadto hipotezę, iż twórcą tych dzieł mógł być Philip van den Blocke, rzeźbiarz współpracujący z  Willema van den Blocke w latach 90-tych XVI w. (Skibiński 2015, s. 340-346; Skibiński 2018, s. 140-141). Brak informacji o tym kiedy zaginęła znajdująca się pośrodku figura określona jako AMOR. Na dawnych fotografiach (Krzyżanowski 1958) widoczna jest w tym miejscu późniejsza, zapewne XVIII-wieczna drewniana rzeźba, znajdująca się dziś w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Toruniu.

Skibiński wskazał ponadto na analogię pomiędzy programem ikonograficznym pomnika a treścią wstępu do mowy pogrzebowej dla Johanna Strobanda autorstwa Marcina Trisnera, opublikowanej 1586 r. (Martinus TRISNER, Leichpredigt, aus dem XXV. Capitel Genesis, von des Patriarchen Abrahams […] Abschied, bey der Begrebniss des […] Herrn Johann Stroband des Eltern, Burgermeisters der Koeniglichen Stadt Thorn […] Anno 1585, Thorn 1586; patrz Skibiński 2018).

W miejscu oznaczonym inskrypcją Amor znajdowała się dawniej, zastępując pierwotną personifikację, wtórna barokowa rzeźba przedstawiająca odzianą w długą suknię postać kobiecą w dynamicznej pozie z dzieckiem na rękach (patrz Krzyżanowski 1958), obecnie w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Toruniu. Inskrypcja „Amor” nie jest wzmiankowana przez Praetoriusa ( PRAETORIUS 1714–1715, EPITAPHIA, k. 386v).

Dokumentacja historyczna

Dokumentacja badawcza

Dane w opracowaniu …

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

Opracowania niepublikowane