Strona główna Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ZABYTKI SEPULKRALNE Epitafia i relikty epitafiów Epitafium Martina Mochingera i Cathariny z d. Stroband, Gdańsk (?), po 1590
5,46 × 2,23 m
Lokalizacja: nawa południowa, przy zachodnim filarze międzynawowym, z ekspozycją na południowy zachód (lokalizacja wtórna)
_____________________________________
Epitafium typu obrazowego; architektoniczne, dwukondygnacyjne z fartuchem, uszakami i zwieńczeniem.
_______________________
WPIS: © Maria Hotel, Michał F. Woźniak & Franciszek Skibiński 2023
Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud
Weryfikacja inskrypcji: Marta Czyżak, tłumaczenie: Magdalena Awianowicz
Epitafium w przeszłości poddawane co najmniej dwukrotnym renowacjom (Dokumentacja 2001). Obecnie widoczna polichromia jest drugą chronologicznie, powtarza ideę pierwszej, złocenia gzymsów wokół portretu rodziny i rzeźba na osi epitafium w zwieńczeniu dodane później, w nieokreślonym czasie. Zabiegi konserwatorskie: obraz Wskrzeszenie Łazarza w 1952, 2000-2001; portret rodziny Mochingerów w l. 50. i 70. XX w. oraz 2000-2001; architektura, rzeźba i snycerka epitafium -1991–1993, 1999–2001 (Dokumentacja 2001). W trakcie prac w latach 1999–2001 (Krzysztof Owsiany) elementy snycerskie oczyszczono, usunięto grubą warstwę przemalowań, podklejono odspojone fragmenty warstwy malarskiej, przeprowadzono impregnację, uzupełniono ubytki zaprawy (biały kit emulsyjny), pulmentu i złoceń (złoto w proszku i w płatkach), wykonano uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej (gwasz, akwarela), powierzchnię zabezpieczono i pokryto werniksem. W obrazach usunięto odspojone uzupełnienia zaprawy z lat 50. XX w., inne zachowano uzupełniając je kitem emulsyjnym i wykonano akrylowe, lokalnie olejno-żywiczne uzupełnienia warstwy malarskiej, zawerniksowano.
Stan drewnianego podłoża epitafium ogólnie dobry. Najbardziej zniszczona centralna figura zwieńczenia, tablica w przeszłości zaatakowana przez owady, ubytki m.in. związane z przemieszczaniem epitafium. Polichromia i złocenia w znacznym stopniu zachowane, największe ubytki w obramieniach tablicy i portretu Mochingerów. Tło w tablicy epitafijnej silnie zmatowiałe.
Źródła:
Epitafium upamiętnia rajcę i burmistrza toruńskiego oraz burgrabiego królewskiego, doktora medycyny Martina Mochingera (†1590) i jego małżonkę, Catharinę z d. Stroband (†1604) oraz ich synów: Heinricha (†1617), Nicolasa (†1603), Marcusa (†1625), Johanna (?). Wg inskrypcji zostało ufundowane przez wdowę i potomków, zapewne niedługo po śmierci Martina Mochingera.
Na początku XVIII w. epitafium znajdowało się na drugim od wschodu filarze po stronie południowej, następnie, najpóźniej od k. XIX w. do 1988 r., we wschodnim przęśle nawy południowej>>, na ścianie południowej pod oknem (PRAETORIUS 1714–1715, EPITAPHIA, k. 388; SEMRAU 1892, s. 27). Inskrypcja upamiętniająca Catharinę Mochinger była już niemal nieczytelna w 1714 r., kiedy Praetorius dokumentował epitafia w kościele Mariackim; słaby zarys liter jest jednak nadal widoczny na fotografii sprzed 1939 r., patrz Książnica Kopernikańska, teka 8, nr 62; wg Dokumentacja 2001, s. 7 inskrypcja została wydrapana). Figura w zwieńczeniu prawdopodobnie pochodzi z innego obiektu (Dokumentacja 2001, s. 16).
Twórcy epitafium pozostają nieznani. Prawdopodobnie powstało ono w którymś z warsztatów gdańskich (Puciata-Pawłowska 1959, s. 216; Sulewska 2004, s. 122; Kluczwajd/Tylicki 2009, s. 210). Niektórzy badacze sugerują, że był to warsztat Fabiana Neissera (Puciata-Pawłowska 1959; Matusiak-Tusiacka 1969, s. 57) lub Willema van den Blocke (DOMASŁOWSKI/JARZEWICZ 1998, s. 143); tezy te – zwłaszcza ta druga – są jednak nieprzekonujące i pozbawione argumentacji. Detal architektoniczny i ornament bardzo silnie nawiązują do wzorców niderlandzkich (patrz zwł. Sulewska 2004). Przykładowo, forma uszaków oparta jest na projektach Jana Vredemana de Vries, opublikowanych w cyklu graficznym Das ander Beuch (Sulewska 2004, s. 164).
W literaturze obrazy epitafijne łączy się z gdańskim malarzem Fabianem Neisserem lub jego warsztatem, ze względu na podobieństwo stylistyczne portretów Mochingerów i rodziny Neisserów oraz porównywalnie wysoki poziom obu dzieł. Analizę porównawczą przeprowadziła Jadwiga Puciata-Pawłowska (1959, s. 217-218), wskazując na podobny sposób budowania kompozycji w obrazach przedstawiających rodziny Neisserów i Mochingerów. Co więcej, Józef Flik (1995, s. 374–375 i 378–379) wykazał zbieżność technologiczną obu przedstawień, a także sceny Wskrzeszenia Łazarza (dębowe podobrazia, trójwarstwowe kredowo-klejowe zaprawy, imprimatura o zabarwieniu żółtobrunatnym, paleta barwników etc. Zwrócił jednak uwagę na różnice artystyczne pomiędzy portretami z obu epitafiów, wysuwając tezę, że dzieła te zostały wykonane w tym samym warsztacie, lecz przez innego malarza (Flik 1995, s. 379).
Jak zauważył Jacek Tylicki (2021, s. 44), scena Wskrzeszenia Łazarza posiada cechy typowe dla późnego manieryzmu niderlandzkiego, a jej poszczególne elementy mogą być cytatami z rycin powstających w tym kręgu. Badacze są zgodni, że za wzór kompozycji wnętrza, w którym ukazano Mochingerów, mogły posłużyć dzieła Jana Vredemana de Vries (Puciata-Pawłowska 1959, s. 217; Flik 1995, s. 378; DOMASŁOWSKI/JARZEWICZ 1998, s. 142).
Rodzina Mochingerów pochodziła z południowego Tyrolu. Protoplastą toruńskiej gałęzi rodu był Nicolas, który przybywszy w 1491 r. z Brixen (Bressanone), założył tu aptekę. Ukazany na epitafium Martin (ur. 1537 w Toruniu, zm. tamże 1 IX 1590) był synem burmistrza toruńskiego Marka. Studiował w Królewcu, Tybindze i Lipsku, gdzie w 1557 r. uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych. W 1570 roku został mianowany fizykiem (lekarzem) miejskim. W 1572 r. wzmiankowany jako ławnik w Toruniu; w 1573 r. został rajcą, a następnie burmistrzem Torunia (stanowisko to obejmował aż do śmierci). Był czterokrotnie wybrany prezydentem Torunia (1578, 1581, 1587, 1588), pełnił również funkcję burgrabiego królewskiego w Toruniu i sędziego chełmińskiego sądu ziemskiego. W 1574 roku wziął udział w sejmie koronacyjnym Henryka Walezego jako delegat Torunia. Należał do najzamożniejszych patrycjuszy toruńskich – był właścicielem majątku ziemskiego Zakrzewko k. Torunia. Posiadał znaczny księgozbiór, który ofiarował Gimnazjum Toruńskiemu. Miał sześciu synów. Catharina ze Strobandów (ur. ok. 1546, zm. 5 X 1604) była córką burmistrza toruńskiego Johanna Strobanda oraz Margarity Esken. Wniosła mężowi w posagu młyn papierniczy i część wsi Pruska Łąka k. Kowalewa. Heinrich Mochinger (ur. 9 VI 1574, zm. 9 II 1617) w latach 1591-1596 studiował na uniwersytetach w Lipsku, Altdorfie, Tybindze oraz w Sienie. W 1605 roku został rajcą w Toruniu, w 1611 r. – burmistrzem. Dwukrotnie wybierano go prezydentem Torunia, pełnił też urząd burgrabiego królewskiego i sędziego chełmińskiego sądu ziemskiego oraz sędziego sądu staromiejskiego w Toruniu. Na epitafium przedstawiono również pięciu innych synów, spośród których w literaturze występują: Nicolas (1577-1603) oraz Marcus (ur. ok.1582, zm. 12 XII 1625 na zarazę) – rajca toruński.
Brak