Tablica: wys. 1,94 ×1,39 m; rama architektoniczna: wys. 7,23 × 4,74 m; rozpiętość wewn. arkady: wys. 4,70 × 3,1 m
Lokalizacja: nawa główna, przęsło trzecie od wschodu po stronie północnej, na ścianie dzielącej nawę i krużganek, z ekspozycją na południe
______________________________
Epitafium w formie tablicy inskrypcyjnej ujętej ramą, umieszczonej na ścianie dzielącej nawy, pośrodku architektonicznej struktury wypełniającej przestrzeń między filarami międzynawowymi.
________________________
WPIS: © Franciszek Skibiński & Michał F. Woźniak, 2023
Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud
Weryfikacja inskrypcji: Marta Czyżak, tłumaczenie: Magdalena Awianowicz
Epitafium w stanie generalnie dobrym. Zniszczenia mechaniczne architektonicznego obramienia głównie w dolnej partii do nasady łuku; przebarwienia wskutek przemalowań (usunięte). Ubytki i zniszczenia w alabastrowych kartuszach i oprawie tablic; oryginalne złocenia silnie uszkodzone, polichromia oryginalna częściowo zachowana. Tablica z wapienia dębnickiego w dobrym stanie; oryginalne złocenia w inskrypcjach nie zachowane. Monochromia na ścianie w tle zachowana częściowo. Obecny wygląd jest wynikiem zabiegów konserwatorskich i uzupełnień dokonanych w 2009 r. (DOKUMENTACJA 2009). W tym czasie powierzchnię epitafium oczyszczono, fragmenty wzmocniono strukturalnie, wykonano uzupełnienia kamienia i alabastru (podbarwione zaprawy: epoksydowa i gipsowa) oraz sztucznego kamienia (zaprawa wapienna polerowana) oraz wykończenie barwne kazeinowe), ubytki złoceń uzupełniono złotem płatkowym na mikstion, oczyszczono i zabezpieczono elementy metalowe, na koniec zabezpieczono powierzchnię mikrowoskiem. Powierzchnię architektonicznej ramy oczyszczono, zabezpieczono odspajające się warstwy zaprawy, wykonano uzupełnienia wszystkich warstw zaprawy (warstwę wierzchnią uzupełniono zaprawą wapienną z mączką marmurową podbarwioną czernią z winorośli), wykonano rekonstrukcję warstwy malarskiej, zabezpieczono akrylanem (Paraloid B-72).
Źródła:
Epitafium upamiętnia Annę z Leszczyńskich Potocką (†1653), córkę kanclerza wielkiego koronnego, starosty poznańskiego i kaliskiego Wacława Leszczyńskiego, małżonkę podkomorzego halickiego Jana Teodoryka Potockiego, syna kasztelana kamienieckiego Andrzeja Potockiego, który pomnik ten wystawił. Wymienione jako jedyne w Kronika Bernardynów Toruńskich (inwentarz, s. 126) oraz w inwentarzu zawartym w krakowskiej wersji Kroniki ( INV. 1724 [BMV] [1989]): „Monumenatum Marmoreum Ich Mościów PP. Leszczyńskich”.
Na wybór miejsca pochówku wpływ miała zapewne kalwińska przynależność konfesyjna samej Anny oraz jej małżonka, Jana Teodoryka Potockiego (ok. 1608–1665), który, wraz z bratem Krzysztofem był znanym działaczem kalwińskim. Epitafium wykonane prawdopodobnie przez warsztat gdański w poł. XVII w. (Wardzyński 2015, s. 503); czas powstania można sprecyzować na podstawie tytulatury: Stanisław Rewera Potocki, najstarszy z trzech braci i stronnik Jana Kazimierza, będąc hetmanem wielkim koronnym od 15 IV 1654 (wcześniej polnym od 1652) wojewodą kijowskim został w 1655 r. Wprawdzie Andrzej Leszczyński, pozostając do śmierci 15 IV 1658 arcybiskupem gnieźnieńskim (od 1652), kanclerstwo wielkie koronne zdał już w 1653; możliwe, że zachowano w inskrypcji ten tytuł. Ogólne podobieństwo wykonanej z alabastru, ornamentalnej ramy łączy to dzieło m.in. z epitafium kanonika poznańskiego Wojciecha Trach Gnińskiego w katedrze poznańskiej, wykonane w Gdańsku ok. 1662 r. (o tym epitafium Wardzyński 2015, s. 95). Architektoniczna aedicula, wykonana techniką murarską, o dalece uproszczonych formach, jest zapewne dziełem lokalnego warsztatu murarskiego. Jej kompozycja miała prawdopodobnie nawiązywać do portalu mauzoleum Anny Wazówny (DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 145), choć jest w stosunku do niego uproszczona, zaś jakość wykonania znacznie niższa, zastosowano też inne materiały i technikę. Odmienny od dekoracji portalu mauzoleum jest ponadto nieklasyczny detal, wywodzący się prawdopodobnie z przekształceń i adaptacji klasycznych porządków architektonicznych popularnych w k. XVI i pocz. XVII w., pojawiających się m.in. w projektach Jacoba Guckeisena (Etliche architectisher Portalen Epitapien Caminen und Schweyffen, 1596), w mniejszym stopniu Wendela Dietterlina (Architectura von Außtheilung, Symmetria und Proportion der Fünff Seulen, 1598) i Rutgera Kasemanna (Seilen bochg, 1616).
Brak
ZERNECKE 1725, s. 149–151
ZERNECKE 1727, s. 330–331
SEMRAU 1892, s. 33–35
DIECEZJA CHEŁMIŃSKA 1928, s. 675
MAKOWSKI 1932, s. 161
CHMARZYŃSKI 1933 (1), s. 527
KRAKOWIECKA-GÓRECKA 1990, s. 294–297
DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 144–145
BIRECKI 2005a, s. 291
BIRECKI 2007, s. 332, 334, 379
WARDZYŃSKI 2008, s. 351
KLUCZWAJD / TYLICKI 2009, s. 205
WARDZYŃSKI 2015, s. 493, 503
ŁYCZAK 2021, s. 70–71, il. 13
