Feretron ze Zwiastowaniem i św. Wawrzyńcem, Toruń, 1. tercja XVIII w.

176 × 136 cm (bez podstawy 133 × 103,5 cm). Obrazy: olej na płótnie, wymiary (w świetle ramy) 116,5 × 88,5 cm

LOKALIZACJA:  w 3. przęśle korpusu, przy 2.  filarze od wschodu po stronie północnej, w arkadzie międzynawowej.

  • Rama: drewno polichromowane, w większości złocone; obrazy: olej na płótnie

______________________________

  • Feretron procesyjny z malarskim przedstawieniem św. Wawrzyńca, patrona świątyni z jednej strony i sceną Zwiastowania z drugiej, w technice olejnej na płótnie, w pozłacanej prostokątnej ramie z ornamentalną ażurową dekoracją.
  • Święty Wawrzyniec (225-258), patron kościoła, został ukazany en trois quarts w lewo, w albie i w złotej dalmatyce z pretekstą ozdobioną haftowanym ornamentem i ozdobnymi chwostami, ze złotym pierścieniem aureoli ponad głową. W prawej ręce trzyma atrybuty indywidualne: palmę męczeńską oraz ruszt, lewa złożona na piersi. Wpatruje się w jasną poświatę wydobywającą się zza skłębionych obłoków w lewym górnym rogu obrazu, które zasłaniają górną część jasnej kolumny, umieszczonej na wysokim, profilowanym cokole. W tle, po prawej stronie górzysty pejzaż; nad pagórkiem jaśnieje różowe niebo, przechodzące w ciemny granat tuż ponad wzniesieniem, w jednej trzeciej wysokości kompozycji. Sztywność pozy i obecność konturu nadaje przedstawieniu statyczności.
  • Znajdująca się po drugiej stronie scena Zwiastowania cechuje się występowaniem poważnych błędów anatomicznych i nieumiejętnie zastosowanych skrótów perspektywicznych. Po lewej stronie ukazano siedzącą bokiem przy pulpicie Marię w różowej tunice. Błękitny płaszcz, zarzucony przez lewe ramię, zakrywa jej kolana; spod silnie udrapanej tkaniny wystaje prawa bosa stopa. W długie, rudawe włosy Marii wpięta jest spływający na prawe ramię biały welon; nad głową nimb w kształcie cienkiej obręczy. Lewą, zgiętą rękę opiera łokciem o drewniany pulpit; palcami nienaturalnie dużej lewej dłoni dotyka w geście lekkiego zdumienia odsłoniętego obojczyka. Prawa dłoń NMP spoczywa na leżącej na pulpicie otwartej księdze z cytatem z księgi Izajasza: Ecce virgo conci|piet et pariet  filium et vo=|cabitur no=| men eius | Emmanuel. | Isaiae | Cap. 7, v. 14.|| Cytat zaczerpnięty z Iz 7, 14b ze zmianą czasu: zamiast vocabitis, jak w tekście Wulgaty, w inskrypcji jest vocabitur.  Pod księgą, na pulpicie, znajduje się biała tkanina ze złotym wzorem. Twarz Marii w prawym profilu, z prostym, nieco płaskim nosem, szarymi okrągłymi oczami, pełnymi wargami i delikatnie zaróżowionymi policzkami. Jej łagodny wzrok, pełen spokoju i lekkiego zdumienia, jest skierowany na ukazującego się jej anioła, stojącego na obłoku kłębiącym się z prawej strony, tuż obok pulpitu. Zwrócony en trois quarts w stronę Marii, ubrany jest w jasnoróżową, silnie pofałdowaną w partii nóg tunikę oraz  zbliżone do rzymskich calcei, zakończone w połowie łydki złotym obszyciem z klejnotem. Lewą, zgiętą w łokciu rękę zwraca w stronę Marii w geście przemawiania; w prawej dłoni trzyma gałązkę lilii o trzech białych kwiatach, przewiązaną białą wstęgą z pozdrowieniem (czytając od dołu): AVE MARIA | GRATIA | PLENA ||. Zza górnej krawędzi obrazu, pośrodku kompozycji, wydobywa się promień światła skierowany na Marię. W tle, za Marią, rozpięta jest zielona tkanina, za aniołem tło neutralne, o jasno-różowym zabarwieniu.
  • Rama w kształcie stojącego prostokąta, pozłacana, profilowana, z obiegającą dekoracją w postaci listowia akantu rozwijającego się z odcinków  karbowanej poprzecznie taśmy – ceownikowych i łamanych; w zwieńczeniu grupa plastyczna złożona z pary adorujących aniołków oraz w centrum ujęte obłokami wyobrażenie św. Wawrzyńca z jednej, a Gołębicy Ducha Św. z drugiej strony, w promienistej aureoli.Rama osadzona w cokole na planie wydłużonego prostokąta, z uskokiem i wklęską w której dwa otwory o prostokątnym przekroju do wsunięcia drążków. Stabilność dużego obrazu zapewniają poprzecznie ustawiona do ramy para akantowo-taśmowych wolut.

____________

WPIS: © Maria Hotel & Michał F. Woźniak, 2023

Zalecane cytowanie:
Hotel Maria, Woźniak Michał F.,  Feretron ze Zwiastowaniem…
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Mobiliarz, 2024
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Spis treści

Stan zachowania

Dobry.  Pierwotna kompozycja obu obrazów bardzo dobrze czytelna. Kolory wyblakłe, miejscowe ubytki warstwy malarskiej oraz ślady pleśni. Płótno lekko zwiotczało przy dolnej krawędzi. W malowidle ze Zwiastowaniem przy dolnej krawędzi w partii obłoków liczne zabrudzenia oraz mechaniczne uszkodzenia – zarysowania powierzchni ostrym narzędziem. Pionowe uszkodzenie płótna występuje także na całej wysokości z prawej strony na obrazie ze Zwiastowaniem oraz z lewej na obrazie św. Wawrzyńca wzdłuż krawędzi – podobrazie musiało w tym miejscu zostać zupełnie rozcięte. Niewykluczone, iż „odcięty” prostokąt płótna jest wtórny. W dolnych partiach obrazów występują także dwa otwory, najpewniej po kulach. Być może oba rodzaje uszkodzeń pochodzą z czasów przemarszu przez miasto wojsk napoleońskich.

Podstawa feretronu z licznymi ubytkami w gruncie i polichromii z widocznymi śladami działalności owadów. Rama integralna, choć zakurzona. Nieliczne ubytki polichromii lub pozłocenia.

Historia

Prawdopodobnie pochodzi z przedmiejskiego kościoła par. pw. św. Wawrzyńca w Toruniu.

Rozpoznanie

Ikonografia feretronu – przedstawienie świętego Wawrzyńca – mogłoby wskazywać na jego pochodzenie z katolickiego kościoła parafialnego o tym samym wezwaniu, usytuowanego niegdyś na Chełmińskim Przedmieściu, a zburzonego w 1824 roku. W 1830 roku rolę nowego katolickiego kościoła parafialnego dla przedmieść Torunia zaczął spełniać kościół Mariacki. Wówczas też do świątyni trafiły obiekty stanowiące wcześniej wyposażenie kościoła św. Wawrzyńca. Inwentarz z 1724 roku dla kościoła św. Wawrzyńca wspomina co prawda o feretronie z wizerunkiem patrona kościoła (stojącym gdzieś w przestrzeni świątyni), ale w okrągłej (sic!), niepozłacanej ramie („Item Imago S: Laurentij portari solita in procesione eleganti pictura, tum circum-feretiarum vulgo Ramow sculptura nondum deaurata”). Wobec braku dowodów źródłowych należałoby też odrzucić tezę Zbigniewa Nawrockiego o sprawieniu tego zabytku do kościoła Mariackiego w czasach bernardyńskich (NAWROCKI 2006).

Ornament akantowy na zachowanej oryginalnej ramie wskazuje na powstanie dzieła w pierwszej tercji XVIII wieku. Również cechy stylistyczno-formalne malowideł pozwalałyby podobnie datować oba przedstawienia, które zostały namalowane dwustronnie na jednym arkuszu płótna. Zachowany obiekt (w tym także podstawa dla obrazu) jest więc zupełnie integralny.

Daleko idące błędy anatomiczne, sztywność przedstawień, przygaszona, pastelowo-ugrowa kolorystyka i podobieństwo fizjonomii postaci po obu stronach feretronu wskazują na pochodzenie obu obrazów z jednego lokalnego warsztatu.

 

Dokumentacja historyczna

Brak

Dokumentacja badawcza

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

Opracowania niepublikowane