Stalle północne w prezbiterium: 1002 cm × 444 cm; pojedyncze siedzisko: 113 × 75 × 44 cm. Przedpiersia: wys. wraz z policzkiem 190, długość (kolejno od wschodu): 270 cm, 455 cm, 145 cm, szerokość pulpitów 43 cm. Stalle południowe w prezbiterium: 995 cm dług. Ciąg od wschodu: 572 cm dług.
LOKALIZACJA: po dwóch stronach prezbiterium. Pierwotnie do kompletu należały także stalle pod ścianą zachodnią, oraz rząd siedzisk w kaplicy południowej.
____________________________
_____________
WPIS: ©Monika Jakubek-Raczkowska & Juliusz Raczkowski, 2023
Siedziska w większości sosnowe (wtórne)
Wnikliwa analiza zabytkoznawcza, wsparta badaniami dendrochronologicznymi i analizą uwarunkowań historycznych, pozwala stwierdzić wielofazowość kompletu stall chórowych (por. także niżej: Rozpoznanie, oraz Historię w opisie stall zachodnich).
Stalle stanowią niezwykle bogaty i prestiżowy element wystroju ecclesiae interioris. Ich struktura jest jednak zdecydowanie niejednorodna. Część zachodnia (siedziska pn.) zawiera elementy pochodzące najpewniej jeszcze z dawniejszej konstrukcji. Gotyckie stalle z zapleckami i przedpiersiami były w okresie nowożytnym kilkakrotnie uzupełniane i przekształcane; ciąg po stronie południowej powstał dopiero w 2. połowie XVII w. Na tę niejednorodność nie zwracano dostatecznej uwagi.
__________________
Podejmując się określenia stylu i datowania, traktowano stalle jako integralne – należy zauważyć, że funkcjonujące propozycje dotyczą dwóch naprzeciwległych rzędów w prezbiterium (z wyłączeniem ciągu dodanego po stronie pd.) oraz poczwórnych rzędów po stronie zachodniej. Rozpiętość datowania tych partii we wcześniejszej literaturze była bardzo duża – ich metrykę wiązano z ostatnią ćwiercią XIV wieku (CLASEN 1939); początkiem wieku XV (HEISE 1889, HEUER 1916 (2), DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998) lub z jego końcem (BEEK-GOEHLICH 1961: ok. 1480 r.) – co należy odrzucić zarówno z uwagi na stylistykę, jak uwarunkowania historyczne (malejąca liczba braci w konwencie pod koniec XV w.), wreszcie – dane uzyskane w najnowszych badaniach materiałoznawczych. Niektórzy badacze trafnie przyjmowali dwuetapowość wykonania siedzisk i zaplecków, co odrzuciła jednak Beek-Goehlich, stwierdzając artystyczną jednolitość dzieła.
Należy powrócić do propozycji datowania na początek XV w., za czym kluczowym argumentem są wyniki badań dendrochronologicznych. Stalle rozbudowano do tej monumentalnej formy najpewniej przy okazji re-aranżacji prezbiterium, które w tym okresie zasklepiono; konwent znajdował się wtedy w apogeum rozkwitu. Budowa i kompozycja stall – wysokie zaplecki, łukowate baldachimy – a także bogaty wzornik dynamicznych motywów maswerkowych (rybie pęcherze, krzywizny, formy rotacyjne), astwerk, ale też charakterystyczne maswerki w typie „śmigłowym” z repertuaru parlerowskiego, były znane w końcu XIV w. zaś cechy masek antropomorficznych (typ fryzury i zarostu męskiego, kruselery na główkach kobiecych) wskazują na ich osadzenie w tradycji XIV/XV w. i ok. 1500 byłby niezwykle archaizujące. Warsztatowo należy wiązać je z Toruniem. Partie figuralne o twardym modelunku i ekspresyjnych głowach znajdują analogie w dziełach warsztatu Chrystusa w Grobie (również pracującego dla toruńskich franciszkanów) i możne je przypisać tym samym snycerzom. Z owego warsztatu wyszły też – nieco późniejsze – stalle radzieckie w kościele świętojańskim (1430) oraz stalle gdańskich dominikanów (przed połową XV w.), również dokładnie datowane dendrochronologicznie.
Ikonografia dekoracji stall nie zyskała jeszcze pogłębionych analiz. Wśród motywów figuralnych fantazyjne maski, należące do standardowego wzornika w zdobnictwie stall w strefie nadbałtyckiej, przeplatają się z przedstawieniami o treściach teologicznych (Pelikan, Mąż Boleści, Mandylion, głowa Mojżesza, głowa zakonnika – św. Franciszek?). Najwięcej uwagi przykuwały sceny na zachowanym policzku >> (obecnie w ciągu po stronie zachodniej, przez lata niedostępne, rozebrane przy okazji niedanej konserwacji-restauracji w 2022 r.). Ich treści zaczerpnięto z bajek Ezopa oraz z dolnoniemieckiej, rymowanej opowieści o lisie (Reynke de vos) z XIII w. (BEEK-GOEHLICH 1961, DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998). Zdaniem Heuera, ich sens łączył się z przestrogą adresowaną do franciszkańskich braci, by nie byli dla wiernych niczym lis-kaznodzieja dla gęsi; według BEEK-GOEHLICH 1961 – program mógł być wyrazem krytyki kleru świeckiego. W rozpoznaniu ikonografii stall naj
_________________________________
Ciąg siedzisk od wschodu po stronie południowej cechuje inna konstrukcja, choć wykorzystano starsze elementy (od wschodu dwa siedziska z zapleckami – nieco przycięte na wysokość, z dosztukowanym odcinkiem fryzu wieńczącego z winną latoroślą i ażurowy policzek jako zamknięcie od wschodu) i ewidentnie miały do nich nawiązywać: Można mniemać, że poszerzenie rzędu wiązało się z potrzebami gimnazjum akademickiego (to jego uczniowie pozostawili najpewniej swoje graffiti na nowych zapleckach >>). Młodsze części datowane są dendrochronologicznie na koniec XVII wieku, co świadczy o wyjątkowym zrozumieniu warsztatu snycersko-stolarskiego dla gotyckich form. Na podstawie rozwarstwienia chronologicznego zwrócił na to uwagę RACZKOWSKI 2019 (online) oraz RACZKOWSKI 2023 (online), s. 61–62.
NEY 1843, s. 146.
HEISE 1889, s. 285, 286–288, Taf. 20, 21.
HEUER 1916a, s. 114-115, Taf. XXXVI.
FüHRER 1917, s. 48.
DIECEZJA CHEŁMIŃSKA 1928, s. 675.
SYDOW 1929, s. 97, 99.
CLASEN 1939, s. 293, przyp. 243.
BEEK-GOEHLICH 1961, s. 77–98, 100.
PUCIATA-PAWŁOWSKA 1984, passim.
DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 105-110.
BŁAŻEJEWSKA / PILECKA 2009, s. 118.
RACZKOWSCY / OLIŃSKI 2019, s. 39.
RACZKOWSKI 2019, b.p.
RACZKOWSKI 2023, passim.
