Zespół konfesjonałów (pobernardyński), Toruń, 3. ćw. XVIII w.

2,28 × 2,17 × 1,04 m

LOKALIZACJA: nawa północna, przy ścianie północnej

  • Drewno świerkowe, pokryte zaprawą kredowo-klejową i marmoryzowaną warstwą malarską w technice klejowej i temperowej, werniksowaną.
  • Rocaille’owe ornamenty i obramienia obrazów i kratek konfesjonału namalowane złotą (sproszkowany mosiądz) i czarną farbą, ramki w części dolnej – iluzjonistycznie czernią i bielą. Na parapetach i klęcznikach oraz cokole czarna monochromia na jasnym podłożu kratki w ściankach bocznych malowane czernią bezpośrednio na drewnie. Obrazy wykonane na zaprawie emulsyjnej, w technice olejno-żywicznej, werniksowane. Pola inskrypcji pod przedstawieniami wtórnie zamalowane kremową farbą.

_________________________

  • KONSTRUKCJA u wszystkich identyczna, mieszana (szkieletowo-skrzyniowej). Każdy konfesjonał złożony z siedmiu zespołów konstrukcyjnych: podestu, ścianki tylnej, ścianek bocznych, klęczników, ścianek działowych z podłokietnikami, siedziska oraz drzwiczek z pulpitem i podnóżkiem. Część dla spowiednika zlokalizowana pomiędzy dwoma ściankami działowymi, dla penitentów pomiędzy ścianką działową i boczną. Podest w konstrukcji skrzyniowej niepełnej o korpusie wieńcowym. Ścianki boczne i górne wykonane z desek. Struktura ścianki górnej wskazanej skrzyni wyznacza formę podłogi. Ścianka tylna konfesjonału wzniesiona w konstrukcji ramowo-płycinowej,  ścianki działowe w konstrukcji deskowej, ścianka boczna zbudowana z elementu deskowego. W górnej części ścianek działowych od strony spowiednika zlokalizowany podłokietnik, wykonany z elementu deskowego. W części dla penitenta, pomiędzy ścianką boczną i działową  wydzielony klęcznik z podłokietnikiem w formie pulpitu w konstrukcji deskowej. Drzwiczki zawieszone pomiędzy ściankami działowymi opracowane w konstrukcji ramowo-płycinowej. Pulpit i podnóżek umieszczone po stronie rewersu drzwiczek, wykonane z elementu deskowego, wsparte na wspornikach. Drzwi zawieszone na zawiasach splatanych symetrycznych, zamykane na haczyk z oczkiem. Siedzisko zawieszone pomiędzy ściankami działowymi wykonane z deski.

______

  • Konfesjonały o tej samej budowie i dekoracji. Każdy trójdzielny, zielonkawo marmoryzowany, z dwoma klęcznikami i wspólną tylną ścianą, posadowiony na niskim, czarnym cokole. Siedzisko dla kapłana obudowane do połowy wysokości, górą otwarte; przedpiersie ze ściętymi narożami, zwieńczone gzymsem, w ściance frontowej drzwiczki; wysokie ściany boczne z niewielkimi otworami prostokątnymi wypełnionymi skośną kratką, obrzeżonymi w górnej części motywami rocaille’owymi, malowanymi złotą farbą. Klęczniki z bocznymi ściankami analogicznymi do ścianek siedziska. Górne krawędzie ścianek bocznych i ściany tylnej łukowo wznoszące się, o nieregularnym obrysie z uproszczonymi motywami floralnymi; zaplecek siedziska zwieńczony odcinkiem gzymsu. Na ścianie tylnej obu partii bocznych ponad skośnymi czarnymi pulpitami malowane wyobrażenia świętych w obramieniach malowanych złotą farbą, prostokątnych z ukośną górną krawędzią; krawędzie dolna i górna utworzone z rocaille’u. Dolne partie pól obrazowych, zawierające pierwotnie inskrypcje, zamalowane jasną kryjącą farbą. Dekoracja płycinami: na drzwiczkach i zaplecku duże prostokątne, z prostym złoconym profilem; na ściankach bocznych przedpiersia i na ściankach klęczników poniżej pulpitów z łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem i półkolistym wcięciem u dołu.
  • Przedstawienia figuralne. Konfesjonał I: para klęczących brodatych mężczyzn o gestach modlitewnych (św. Piotra i Pawła?), zwróconych w stronę siedziska spowiednika, odzianych w długie błękitne tuniki i czerwone płaszcze, po jednym z każdej strony. Konfesjonał II: z lewej wyobrażenie klęczącego młodego mężczyzny ze złamanym toporem tkwiącym w szyi, trzymającego krzyż w lewej ręce, odzianego w błękitną suknię z przerzuconym czerwonym płaszczem; z prawej wyobrażenie młodej kobiety w błękitnej sukni, z czerwonym płaszczem spiętym na piersi, z różańcem z pereł zawieszonym na szyi, modlącej się do krzyża osadzonego na skalistym postumencie; obie postaci zwrócone w stronę siedziska spowiednika. Konfesjonał III: wyobrażenia klęczących kobiet o gestach modlitewnych, zwróconych w stronę siedziska spowiednika; postać z lewej trzyma przy piersi krzyż, z prawą ręką wyciągniętą w bok; prawa postać z dłońmi przy piersi, przed skalistym wzniesieniem, na którym krzyż, a pod nim rozłożona księga, po prawej stronie rozpalone ognisko; obie niewiasty odziane w długie i dość obszerne czerwone tuniki oraz błękitne; postaci ujęte w skalistym, oszczędnie i wycinkowo zaznaczonym pejzażu.

_____________

WPIS: ©  Michał F. Woźniak & Franciszek Skibiński, 2023

Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud

Zalecane cytowanie:
Woźniak Michał, Skibiński Franciszek, współpraca Szmit-Naud Elżbieta, Zespół konfesjonałów (pobernardyński),
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Mobiliarz, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

 

Spis treści

Stan zachowania

KONFESJONAŁ I

Konfesjonał poddawany był renowacji w XIX w, podczas której został przemalowany olejno i pokryty lakierem; wówczas też wmontowano zapewne skośne kratki w ściankach bocznych, zastępując wcześniejsze wypełnienia. Konserwacja i restauracja w 2009 roku, wyk. Jarosław Szumiński. Dokonano napraw stolarskich, poddano zdegradowane drewno impregnacji, usunięto warstwy wtórne, skonsolidowano i uzupełniono bądź zrekonstruowano opracowanie dekoracyjne, wypolerowano i zawerniksowano.  Z obrazów usunięto przemalowania i wykonano uzupełnienia ubytków, zawerniksowano. Pierwotne opracowanie dekoracyjne – marmoryzacja – zachowane na dużej powierzchni lecz w stanie szczątkowym. W obrazach ubytki oryginalnego opracowania mogą dotyczyć ok. 20% powierzchni. Obecny wygląd jest rezultatem wykonanych uzupełnień i rekonstrukcji. Stan zachowania ogólnie dobry, werniks pożółkły, co sprawia, że obecnie  kolorystyka marmoryzacji jest zielonkawa. Na strukturze lokalnie przetarcia do drewna wynikające z użytkowania.

KONFESJONAŁ II

Konfesjonał poddawany renowacji w XIX w., podczas której pozłocono złotą folią roccaille’owe obramienia wokół przedstawień malarskich częściowo przysłaniając inskrypcje pod nimi, kratki oraz ornament roślinny w iluzjonistycznie malowanych niszach; wówczas też wmontowano zapewne skośne kratki w ściankach bocznych, zastępując wcześniejsze wypełnienia. Podczas rac konserwatorskich i restauratorskich w 2008 roku (wyk. Jarosław Szumiński) dokonano napraw stolarskich, poddano zdegradowane drewno impregnacji, usunięto warstwy wtórne, skonsolidowano  i uzupełniono bądź zrekonstruowano opracowanie  dekoracyjne, wypolerowano i zawerniksowano.  Z obrazów usunięto przemalowania i wykonano uzupełnienia ubytków, zawerniksowano.  Oryginalna drewniana struktura konfesjonału zachowana w dobrym stanie, ubytki wynikające z użytkowania i w dolnej partii.. Oryginalne warstwy dekoracyjne zachowane na ok. 60% powierzchni, w obrazach ubytki oryginalnej warstwy malarskiej mogą łącznie dotyczyć ok. 20% ich powierzchni. Obecnie stan drewnianej struktury dobry; opracowanie dekoracyjne w dobrym stanie, werniks na marmoryzacji pożółkły (utleniony).

KONFESJONAŁ III

Konfesjonał poddawany renowacji w XIX w. podczas której zamalowano inskrypcje pod przestawieniami penitentów, pozłocono złotą folią roccaille’owe obramienia wokół nich oraz obramienia otworów w ściankach bocznych; wówczas też wmontowano zapewne w owe otwory skośne kratki, zastępując wcześniejsze wypełnienia. W trakcie konserwacji i restauracji w 2008 roku (wyk. Jarosław Szumiński) oczyszczono oryginalną dekorację wykonano impregnację drewna struktury konfesjonału w partiach zdegradowanych, uzupełniono ubytki drewna, zaprawy oraz polichromii, pozłoty i warstwy malarskiej obrazów, zrekonstruowano monochromię na parapetach, klęcznikach i cokole.  Oryginalna drewniana struktura konfesjonału zachowana w dobrym stanie, ubytki wynikające z użytkowania i w dolnej partii, ślady żerowania owadów. Oryginalne warstwy dekoracyjne zachowane na ok. 60% powierzchni, w  obrazach, ubytki oryginalnej warstwy malarskiej mogą łącznie dotyczyć ok. 20% ich powierzchni. Obecnie stan drewnianej struktury dobry; opracowanie dekoracyjne w dobrym stanie, werniks na marmoryzacji nieznacznie pożółkły (utleniony). Warstwy zakrywające inskrypcje pod obrazami przetarte, częściowo utraciły siłę krycia.

Historia

Źródła:

____________

Konfesjonały  wprowadzone do wyposażenia przez Bernardynów; w 1817 wymieniono dziewięć z drewna świerkowego, polichromowanych; w wykazie z 1827 r. wymieniono cztery, także z drewna świerkowego; wg Wernickego było ich w 1836 r. pięć, w tym jeden w zakrystii, pozostałe w nawie północnej.

Rozpoznanie

Dokumentacja historyczna

Źródła i bibliografia

Źródła rękopiśmienne i drukowane

Literatura

Opracowania niepublikowane