Wystrój i wyposażenie Grobu Pańskiego, Toruń, 3. ćw. XVIII w.

5,53 × 3,86 × 3,69 m

LOKALIZACJA: zachodnie przęsło nawy północnej; pozostałości balustrady – na emporze.

Grób: drewno polichromowane. Balustrada drewniana, pokryta zaprawą kredowo-klejową, pulmentem, złocona i srebrzona.
Pierwsze opracowanie malarskie obecnie istniejącej struktury drewnianej wykonane w technice olejnej na szarym podkładzie. Duże powierzchnie opracowano kryjąco, płasko nakładając półtony i światła, natomiast linearnie cienie i najwyższe światła. W formach obłych modelunek pogłębiono lawowaniem. Postacie namalowano z miękkim modelunkiem w karnacjach i śmiałymi pociągnięciami pędzla w szatach. Zastosowana paleta obejmuje biel ołowiową, ugry, czerń organiczną, cynober oraz żółcień ołowiową (neapolitańską lub masykot). Błękit pruski użyty w partii architektury pozwala na datowanie.
Baldachim przykrywający od góry kulisową architekturę – płócienny, w kształcie trapezu, z dwóch odcinków płótna zszytego wzdłuż z pięciu brytów. Jeden odcinek płótna pokrywa przestrzeń między dwoma ostatnimi segmentami architektury, drugi pozostałą powierzchnię rzędu arkad. Płótno przybito gwoździami od góry do łuków arkad, boki unieruchomiono miedzy dwiema listwami przybitymi do krawędzi filarów. Po zamocowaniu pokryty jasnoszarą warstwą podkładową i polichromią, prawdopodobnie w technice olejnej, imitującą rozgwieżdżone niebo, zawierającą biel ołowiową, błękit pruski i żółcień ołowiową.
Rzeźby drewniane, rzeźbione pełnoplastycznie, pokryte zaprawą prawdopodobnie klejowo-kredową i polichromią w technice prawdopodobnie olejnej, wielkowarstwowej, złocone i srebrzone na poler na jasnoczerwonym pulmencie, z barwnymi laserunkami na srebrzeniach.

____________________

Struktura Grobu Pańskiego w formie przestrzennej, wieloplanowej konstrukcji, zamykającej nawę północną kościoła po stronie zachodniej, zbudowanej z płaskich kulis pokrytych polichromią, z iluzjonistycznie malowanymi elementami architektury. Czoło w formie arkady, poprzedzonej w dolnej części niszą w której rzeźba przedstawiająca Chrystusa w grobie. Przed licem zwrócone w kierunku niszy masywne rzeźby przedstawiające strażników Grobu zwróconych w kierunku postaci Chrystusa, odzianych w stylizowane rzymskie zbroje i trzymających włócznie. Za ścianą czołową siedmiostopniowe schody z ustawionymi na co drugim stopniu czterema rytmicznie zakomponowanymi, zmniejszającymi się kulisami w kształcie arkad zamkniętych łukami odcinkowymi; kulisy przekryte płóciennym baldachimem koloru błękitnego, z malowanymi złotymi gwiazdami; w 3 polu złoty półksiężyc z męskim profilem. U szczytu schodów prostokątna struktura ołtarza, o czole odpowiadającym antepedium, z malarskim przedstawieniem veraikonu. Przestrzeń zamknięta prospektem stanowiącym tło dla prostego postumentu. Podziały malowane. Otwór ujęty malowanymi na ścianie czołowej smukłymi, pozbawionymi kapiteli kolumnami ustawionymi na przekątniowo ustawionych cokołach. Po bokach dwukrotnie załamana okładzina z listwą cokołową i gzymsem. Na jej tle malowane postacie lecących aniołów, trzymających Arma Christi. Powyżej kolumn wolutowe wsporniki o krawędziach przechodzących w liście akantu, nad nimi naczółek zamykający otwór. Naczółek pośrodku przesłonięty obłokami, na których tle malarskie przedstawienie płonącego serca z krzyżem, którego górna część wysunięta poza obrys ściany czołowej, przepasanego koroną cierniową i otoczonego promienistą glorią. Po jego bokach obraz Pięciu Ran (stopy i dłonie z ranami), dalej postacie szybujących, półnagich aniołów, niżej uskrzydlone główki anielskie. Kulisy dekorowane pilastrami, baldachim półksiężycem i gwiazdami.
Figura Chrystusa w grobie 111 × 71 × 24 cm. Rzeźba pełnoplastyczna, z wydrążeniem od spodu. Przedstawia martwego Chrystusa jako młodego mężczyznę leżącego na plecach, o dużej, spoczywającej prosto głowie, umięśnionym ciele z wypiętrzoną klatką piersiową, ramionami leżącymi wzdłuż korpusu i nogami lekko zgiętymi w kolanach. Rysy twarzy idealizowane, twarz okolona krótkim, kędzierzawym zarostem, usta wpół otwarte, włosy długie, spływające na ramiona. Bryła figury zwarta, kompozycja lekko zdynamizowana poprzez zgięcie nóg, modelunek wyrazisty, akcentujący niektóre detale anatomiczne. Przypuszczalnie stanowi komplet z krucyfiksem, obecnie w zakrystii kościoła.
Figury strażników, wym. figura lewa: 154 × 74 × 25 cm; figura prawa: 152 × 53 × 46 cm. Przedstawiają stojących rzymskich żołnierzy, w stylizowanych zbrojach i hełmach, z włóczniami, ukazanych w dynamicznych pozach, w mocnym kontrapoście, zwróconych ku centrum grobu. Modelunek wyrazisty, podkreślający muskulaturę, tworze pociągłe, w wydatnymi nosami, zapadniętymi policzkami i obfitymi wąsami, włosy spływają na kark.
Przegroda Grobu Pańskiego (XIX w., z użyciem elementów wcześniejszych XVII–XVIII w.), część pierwsza: 169 × 76 cm: część druga: 213 × 62 cm.

_____________________

WPIS: © Franciszek Skibiński & Michał F. Woźniak, 2023

Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud

Zalecane cytowanie:
Skibiński Franciszek, Woźniak Michał, współpraca: Szmit-Naud Elżbieta, Wystrój i wyposażenie Grobu Pańskiego
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Wyposażenie i sprzęty o uzusie liturgicznym, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/

Stan zachowania

Na opracowaniu malarskim z 2 poł. XVIII w. dokonano co najmniej trzech przemalowań, w tym jednego o charakterze całościowej kompozycji, oraz kilku lokalnych oraz retuszy. Przed całościowym przemalowaniem Grobu baldachim pokryto warstwą niebieską (ultramaryna), natomiast stopnie – ornamentem patronowym szmaragdowozielonym na jasnozielonym tle i zabezpieczono w dostępnych partiach lakierem. Całościowe przemalowanie, z 2 poł. XIX w (po 1850) lub początku XX w., wykonano na jasnoszarym podkładzie, alla prima, farbami olejnymi zawierającymi biel cynkową, żółcień ołowiową (nieokreśloną), żółte, czerwone i brązowe pigmenty ziemne, błękit pruski, czerń. Kolejne lokalne przemalowania i retusze miały charakter odświeżający, służyły m.in. zamaskowaniu szkód wynikłych z powodu zmian instalacji. Wtórnie dodana barokowa figura Chrystusa w grobie przemalowywana była czterokrotnie.

W trakcie konserwacji i restauracji w latach 2004-2007 usunięto XIX-wieczne i późniejsze przemalowania i wykonano konserwację i restaurację malarskiego wystroju drewnianej konstrukcji z 2 poł XVIII w, oraz rzeźb strażników. Konstrukcję drewnianą poddano miejscowej impregnacji (Paraloid B-72), zrekonstruowano brakujący stopień schodów, wykonano uzupełnienia ubytków warstw opracowania (kit mineralno – emulsyjny i dyspersyjne farby akrylowe i wykończenie farby rozpuszczalnikowe polioctan winylu-policykloheksanon). Polichromię na deskach będących elementami wcześniejszej konstrukcji (widoczną od strony wnętrza architektury) poddano konserwacji zachowawczej. W obrębie baldachimu dokonano reperacji płóciennego podłoża, wykonano odkrywki opracowania oryginalnego i, wykonano jego rekonstrukcję na częściowo usuniętych warstwach wtórnych (kitem emulsyjnym i dyspersyjną farbą akrylową i werniksem akrylowym barwionym farbami rozpuszczalnikowymi jw.). Zaaranżowano, zachowując odróżnialność uzupełnienia, na podstawie dokonanych analiz konstrukcji zachowanych elementów Grobu Pańskiego, niezachowaną przednią część – prostopadłościan nakryty blatem, z wnęką imitującą grób Chrystusa w górnej części i z dolną częścią zamkniętą od czoła, stanowiącą podstawę dla grobu. Poddano konserwacji i restauracji barokową figurę Chrystusa w grobie usuwając przemalowania i uzupełniając ubytki warstw oryginalnych (epoksydowym kitem do drewna (Araldite HV/SV 427), kitem emulsyjnym i farbami dyspersyjnymi akrylowymi, zawerniksowano werniksem akrylowym).

Niezachowana czołowa część konstrukcji Grobu stanowi do kilku procent jego kubatury. Polichromia bardzo dobrze zachowana (ubytki stanowiły ok. 5% – w miejscach mocowania oświetlenia, użytkowania schodów). Stan drewna rzeźby Chrystusa dobry, polichromia zachowana w 60-70%, przebarwiona. Drewno figur strażników zachowane w ok. 85% (ubytki, zniszczenie struktury przez owady), oryginalna warstwa malarska zachowana na ok. 40% powierzchni, oryginalne złocenia i srebrzenia i laserunki zachowane szczątkowo. Po zabiegach konserwatorskich i restauratorskich stan dobry.