LOKALIZACJA: nawa główna, przy 3. filarze od wschodu w rzędzie północnym, od strony południowej; kosz 1,65m nad posadzką

• Struktura architektoniczna i dekoracyjne elementy snycerskie ambony wykonane w drewnie dębowym. Drewno korpusu przed montażem dekoracji zabezpieczone bejcą. Aplikowane elementy dekoracyjne mocowane do struktury kołkami i spoiną klejową. Całość już po zamontowaniu snycerskich dekoracji pierwotnie lub wtórnie bezpośrednio (bez zaprawy) pokryta cienko jasnobrązową monochromią, zawierającą pigmenty żelazowe, przypuszczalnie w technice olejnej lub tłustej tempery.

_______________________

Ambona przyfilarowa, nadwieszona, o kompozycji architektonicznej, o bogato dekorowanym korpusie i wydatnym baldachimie, schody z parapetem i bramką.

• Korpus na rzucie sześcioboku; parapet z czterema ściankami; z pozostałych boków jednym przylega do filara, przy drugim, płn.-wschodnim schody. Spód korpusu oddzielony profilowanym, dwudzielnym gzymsem złożonym z dwóch gładkich ćwierćwałków, niski, o wklęsło-wypukłym przekroju w kształcie szeroko rozwartego lejka. W jego narożach spływy w formie niewielkich wolut, pomiędzy nimi podwieszone pod gzymsem ażurowe fartuchy w postaci szerokich kartuszy okuciowo-rollwerkowych z tendencją do schweifwerku w strukturze i ukształtowaniu zawinięć; pośrodku kartuszy przemiennie głowa kobieca z pióropuszami i na chuście oraz męski maszkaron. Na dolnym ćwierćwałku gzymsu, w odcinku północno-zachodnim ryte majuskułą: AN(N)O 1605 – 5 JUNY.
• Ścianki parapetu o układzie trójstrefowym. Strefa dolna – cokołowa z prostokątnymi płycinami; w płycinie ścianki północno-zachodniej, powyżej inskrypcji datującej fundację/wykonanie ryta niezdarnie inskrypcja minuskułowa poświadczająca renowację: „P. Cholewicz. / An. D. 1890.” Na górną krawędź płycin spływają rolwerkowe zawinięcia pod gierowaniami gzymsu na osi aedicul strefy środkowej;  w narożach dolnej strefy masywne woluty jako cokoły figur, z okrywą łuskową na górnym zawinięciu, dekorowane męskimi głowami o obfitym zaroście, na chustach; woluty flankowane nieznacznie gierowanymi cokolikami kolumn strefy środkowej; każda ich para odsunięta od naroża, pozostawiając miejsce dla – obecnie usuniętych – figur ewangelistów, posadowionych pierwotnie na narożnych wolutach cokołu. Kolumny korynckie posadowione na plintach, zaopatrzone w attyckie bazy; trzony kanelowane, jedynie dolne bębny do 1/3 wysokości dekorowane główkami kobiecymi na chustach i w pióropuszach, męskimi maszkaronami liściastymi bądź pod pióropuszami i głowami lwów nałożonymi na niewielkie kartusze okuciowo-rollwerkowe, które flankowane pękami owocowo-warzywnymi i kwiatonami na chustach oraz ornamentem jubilerskim. Interkolumnia zajęte przez aedicule osadzone na płaskim cokoliku z główkami nałożonymi na silnie gierowane profilowane występy, niczym na kroksztyny; głowy przemiennie kobiece oraz męskie; te pierwsze z kolei alternująco pod pióropuszem lub czepcem, drugie zaś z wąsami lub bez zarostu ale z czubem włosów nad czołem; obramienie arkady uszate. Poniżej tych występów-kroksztynów wspomniane wyłamania gzymsu strefy cokołowej zakończone dołem rollwerkiem, przez co obie strefy: dolna i środkowa są dodatkowo wywiązane.
• Każda z aedicul utworzona z szerokich lizen posadowionych na wydatnych bazach, z wnęką zamkniętą wielobocznie o zarysie łuku pełnego, w którym koncha z lwią maską u nasady, ujętą parą rollwerkowych ceowników. Archiwolta oraz zewnętrze górne obramienie aediculi profilowane, w górnym odcinku wyłamane; powyżej gzyms zakończony simą o łuskowej pokrywie, wspierający strefę gzymsową korpusu, z nałożonymi agrafami z ornamentu okuciowego, spinające te strefy, z nałożonymi, alternującymi parami głowami kobiecymi oraz pękami owocowymi. Gzyms korpusu w formie belkowania tworzonego przez profilowany dwupasmowy architraw, gładki fryz i ćwierćwałkowy gzyms z negatywowo ukształtowanym i uproszczonym kimationem jońskim; płyta gzymsu silnie spłaszczona, na niej mały ćwierćwałek i sprofilowana listwa wieńcząca. Belkowanie na osiach kolumn spięte dostosowanymi do jego profilu płytami-wolutami, dekorowanymi w dolnej części ornamentem okuciowym, w górnej maskami męskimi, lwimi i maszkaronami.
• Schody łamane, parapet o podziałach architektonicznych, dwupolowy, w układzie trójstrefowym złożonym z wysokiej, gładkiej strefy cokołowej, strefy środkowej i gzymsu, odpowiadających podziałowi parapetu korpusu, bez akcentów plastycznych. W polach strefy środkowej prostokątne płyciny ujęte profilowanymi ramami z wyłamanymi narożami; pola przedzielone jońskimi pilastrami hermowymi (termami). Gzyms analogiczny jak na korpusie.
• Zaplecek tworzy dekoracja trzech ścianek filaru, w postaci malowidła ściennego en grisalle: na ściance centralnej nisza zwieńczona konchą, analogiczną do zastosowanej w aediculach na parapecie korpusu; boczne flankujące ścianki pokryte esownikami i ceownikami utworzonymi z szerokiej taśmy, zaopatrzonymi w zawinięcia i odrosty, upodabniające ją do zwojów listowia. Nałożone później panele zawierają wyobrażenia Gołębicy Ducha Św. na tablicy środkowej oraz po bokach św. Ap. Piotra i Pawła.
• Baldachim na rzucie sześcioboku, rozbudowany, dwustrefowy z daszkiem i niską nadbudową oraz z wysokim ażurowym zwieńczeniem. Daszek w strefie dolnej w formie ćwierćwałka dekorowanego sinusoidalnie ułożonymi splotami ceowników i esowników schweifwerkowych z małżowinowymi akcentami i niektórymi zakończeniami, imitującymi wić roślinną, zbiegającymi się symetrycznie ku osi środkowej. Każdy bok ujętym dwiema, odsuniętymi od naroży niewielkimi konsolami z wygiętej płyty okuciowo-rollwerkowej, dekorowanymi główkami dziecięcymi o wysokich czołach i bujnych lokach, z małymi pióropuszami. Górna powierzchnia daszku skośna, z małżowinowymi uszakami w narożach. W podniebiu dekoracja geometryczna złożona z koncentrycznie ułożonych pól wokół środkowego sześcioboku, oddzielonych profilowanymi listwami, powtarzającymi podstawowy schemat; w zewnętrznej strefie pola romboidalne obramione dodatkowo ornamentem okuciowo-schweifwerkowym; w narożach dodatkowo pola koliste. Strefa górna o znacznie mniejszej rozpiętości, w formie belkowania złożonego z niskiego architrawu, profilowanego w listwy i półwałki, gładkiego szerokiego fryzu i gzymsu z drobnym zębnikiem i ćwierćwałkiem z kimationem jońskim; płyta gzymsu oddzielona od simy drobnym uskokowym profilem. Każdy z boków ujęty dwiema odsuniętymi od naroży dużymi wolutami utworzonymi z szerokiej okuciowej tamy z zawinięciem przebijającym od tyłu gzyms zawijając się pod jego płytą; na grzbietach wolut osadzone półplastyczne głowy, męskie i kobiece, z różnymi fryzurami i stroikami.
• Baldachim o zarysie ostrosłupowym, powtarzającym zastosowany w ambonie 6-dzielny podział, utworzony z osadzonych w narożach czterech wolut zbudowanych z masywnych elementów schweifwerkowych, na których szczycie umieszczona na niskim cokoliku figura Chrystusa, silnie wydłużona, w lekkim kontrapoście z wzniesioną do błogosławieństwa prawą ręką, w lewej trzymająca duży glob; na twarzy zarost, włosy długie, gładko sczesane; pośrodku każdej z wolut sterczyna w kształcie pękatej wazy z wysmukłym zwieńczeniem. Przed wolutami, w narożach południowego boku baldachimu osadzone dwie smukłe postaci młodych kobiet z rozpuszczonymi długimi włosami, odziane w krótkie tuniki, z gestykulacją rąk; lewa z nich trzyma długą laskę. Na każdym boku, osłaniając przestrzeń pod wolutami, zwieńczenie w formie niskiego, ażurowego okuciowo-rollwerkowego kartusza z schweifwerkowymi zawinięciami. Na osi kartuszy, na wysokich cokołach w kształcie termy (pilastry hermowe) z boniowaniem i kimationem jońskim w głowicy, osadzone wysokie ażurowe obeliski utworzone z ornamentu okuciowo-rolwerkowego, posadowione na odwróconej ślimacznicy.

_________________________

• KONSTRUKCJA: Ambona złożona z czterech zespołów konstrukcyjnych: kosza, baldachimu, schodów wraz barierą oraz bramki (drzwi). Kosz ambony nadwieszony przy pomocy elementów drewnianych i metalowych zlokalizowanych pod podłogą korpusu i ukrytych wewnątrz struktury dna kosza. Kosz zawieszony na dwóch belkach, systemie krawędziaków i metalowym trzpieniu. Belki z jedną z końcówek umieszczoną swobodnie w gnieździe wykutym w filarze. Kosz wzniesiony w konstrukcji skrzyniowej o korpusie stojakowym niepełnym. Ścianka dolna wskazanej skrzyni   wykonana w konstrukcji deskowej tworzy jednocześnie strukturę podłogi kosza. Ścianki  boczne odpowiadające ścianką korpusu ambony z trójstrefowym podziałem kompozycyjnym w konstrukcji deskowej z listwą czołową.  Dno kosza zbudowane w oparciu o założenia konstrukcji skrzyniowej z ściankami w konstrukcji deskowej.  Baldachim zawieszony na masywie filaru przy pomocy metalowych odciągów. Z dolną strefą wykonaną w konstrukcji ramowo-płycinowej pozornej. Strefa górna z ażurowym zwieńczeniem wzniesiona w konstrukcji skrzyniowej niepełnej. Przejście do górnej strefy w formie spłaszczonego sześciokąta w konstrukcji ramowej. Schody w układzie jednobiegowym, łamane z zabiegiem, z listwą cokołową od strony bariery. Stopnica i podstopnica ułożone na legarach. Stopnica z noskiem i połowa podstopnicy wykonana w jednym fragmencie drewna. Bariera pełna, dwusegmentowa. Pojedynczy segment wykonany w konstrukcji ramowo-płycinowej z zdwojoną ramą. Dolna partia segmentu połączonego bezpośrednio z bramką wzniesiona w konstrukcji deskowej. Zabudowa pod biegiem schodów opracowana w konstrukcji deskowej. Drzwi o konstrukcji ramowo-płycinowej z ościeżnicą,  dwupłycinowe o podobnych płycinach. Skrzydło drzwiowe zawieszone na zawiasach hakowych esowych.

______________

WPIS: ©  Franciszek Skibiński, Michał Woźniak & Weronika Kofel, 2023

Opinia technologiczno-konserwatorska: Elżbieta Szmit-Naud

Zalecane cytowanie:
Skibiński Franciszek, Woźniak Michał, współpraca Kofel Weronika, Szmit-Naud Elżbieta, Ambona,
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Wyposażenie i sprzęty o uzusie liturgicznym, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/