5,71 cm × 328 ×1,1 cm
Lokalizacja: w nawie południowej, w czwartym od wschodu przęśle kościoła, w przestrzeni wyznaczonej wewnętrznymi przyporami, na ścianie południowej.
_________________
_______
KONSTRUKCJA
Retabulum o konstrukcji pozornie-samonośnej w typie SP, jednokondygnacyjne, sześciomodułowe, składające się z czterech modułów prostych oraz dwóch modułów mieszanych. Moduł prosty wyznaczający formę stipesu i mensy wzniesiony z wykorzystaniem konstrukcji skrzyniowej niepełnej o korpusie wieńcowym. Ścianki boczne i ścianka górna wykonane z elementu płytowego. Ścianka przednia skrzyni, wykonana w konstrukcji ramowo-płycinowej pozornej, tworzy jednocześnie strukturę antepedium. Dwa kolejne moduły proste odpowiadają ustawionym po bokach stipesu cokołom. Moduły wzniesione przy użyciu zdwojonej konstrukcji skrzyniowej o korpusach niepełnych ustawionych obok siebie. Korpusy skrzyniowe z ściankami w konstrukcji ramowo-płycinowej. Struktura predelli utworzona z modułu mieszanego. Centralna jej część wykonana z elementu deskowego, części boczne z zdwojonej konstrukcji skrzyniowej o korpusach stojakowych-niepełnych ustawionych obok siebie. Korpusy skrzyniowe z ściankami wykonanymi w konstrukcji deskowej. Część główna nastawy z malarskim przedstawieniem św. Anny Samotrzeć odpowiada strukturze kolejnego modułu mieszanego. Centralna jej część wzniesiona w konstrukcji ramowej niepełnej. Części boczne, tworzące formę pilastrów opracowane w konstrukcji skrzyniowej niepełnej. Ścianki skrzyń wykonane z desek. Czwarty moduł prosty wyznacza strefę belkowana nastawy. Wskazana struktura zbudowana przy pomocy konstrukcji wieloskrzyniowej. Ścianki korpusów wykonane z deski. Naczółek wzniesiony w konstrukcji skrzyniowej. Zwieńczenie opracowane w konstrukcji deskowej. Kolumna złożona z czterech odrębnych elementów, wykonanych w jednym fragmencie drewna (profilowana baza, trzon kolumny, anuli, kapitel), posadowiona na plincie wykonanej z deski, trzon częściowo drążony. System odciągów złożony z dwóch elementów drewnianych i metalowych okuć.
_________________
WPIS: © Franciszek Skibiński i Michał F. Woźniak oraz Weronika Kofel (konstrukcja) i Elżbieta Szmit-Naud (rozpoznanie konserwatorskie), 2024
Struktura nastawy wykonana z drewna sosnowego, elementy dekoracyjne z drewna sosnowego i lipowego. Całość pokryta zaprawą kredowo-klejową. Architektura nastawy oraz snycerskie apliki metalizowane w sposób zróżnicowany – złocone i srebrzone na czerwonym i żółtym pulmencie. Srebro zabezpieczone lakierem, lokalnie pokryte barwnym laserunkiem (płycina antependium srebrzona laserowana błękitno). Gierowanie w dolnej strefie cokołowej, tło w głównej kondygnacji i zwieńczeniu srebrzone; strefa predelli, kolumny i belkowanie złocone na poler. W głównej kondygnacji i zwieńczeniu tła apliki złocone i srebrzone na mat i poler a ramki złocone. Szaty rzeźb złocone na poler i mat na czerwonym pulmencie, karnacje polichromowane w technice temperowej. Plinty kolumn, część teł aplikacji, w predelli, części głównej i zwieńczeniu pokryte monochromią w odcieniu czerwieni żelazowej w technice temperowej.
Obraz w części centralnej na podobraziu płóciennym, zaprawa czerwonobrązowa prawdopodobnie emulsyjna, warstwa malarska w technice olejnej, werniks. Obraz w zwieńczeniu na podobraziu drewnianym, warstwa malarska w technice olejnej, wielowarstwowej (laserunki), werniks.
Wtórnie (po 1830 r.) architekturę nastawy, karnacje i włosy rzeźb pokryto emulsyjną zaprawą, polichromowano olejno, na nastawie wykonano marmoryzację. Podczas kolejnej renowacji (1880), po wyrównaniu i powierzchni barwnymi tłustymi zaprawami wykonano na architekturze kolejną marmoryzację w technice olejnej, werniksując. Karnacje i włosy rzeźb przemalowano olejno. Snycerskie apliki i szaty rzeźb pozłocono na mikstion złotem i szlagmetalem oraz brązą. Podczas konserwacji-restauracji w r. 2006 po usunięciu warstw wtórnych i uzupełnieniu ubytków drewna, na architekturze ołtarza i w karnacjach rzeźb uzupełniono i zrekonstruowano warstwy oryginalnej dekoracji wykonując złocenia i srebrzenia na pulmencie na poler (płatkiem i proszkiem) oraz na mat na mikstionie; wykonano uzupełnienia ubytków warstw malarskich (farby emulsyjne, akwarelowe, olejno-żywiczne). Partie srebrzone zaizolowano werniksem akrylowym (Paraloid B-72) i na częściach bocznych cokołów w przyziemiu pokryto przejrzystym laserunkiem czerwonym i żółtym (?), polichromie zabezpieczono werniksem akrylowym (Paraloid B-67).
Stan zachowania aktualnie eksponowanego opracowania dekoracyjnego dobry.
Ołtarz fundowany po 1724 r. przez panów Borowskich, którzy przekazali na ten cel 2 000 tynfów (ADP, Monastica, 15. Bernardyni – Toruń, Bern. Toruń, sygn. 1, s. 359). Obraz do ołtarza – wraz z obrazami do ołtarzy pw. św. Antoniego i św. Franciszka – opłacono z donacji nieznanego darczyńcy (ADP, Monastica, 15. Bernardyni – Toruń, Bern. Toruń, sygn. 1, s. 359). W inwentarzu z 1827-1828 r. opisany jako stojący przy ścianie południowej kościoła, opisany jako cały pobielony ( INV. 1828 (BMV).
Nastawa przypisywana przez Bartłomieja Łyczaka warsztatowi Georga Guhra (ŁYCZAK 2018, s. 54, 233-234). Atrybucja ta oparta jest na podobieństwie kompozycyjnym nastawy do innych dzieł wiązanych z tym warsztatem oraz podobnym modelowaniu zdobień. Wcześniej Jolanta Goławska wskazała na podobieństwo nastawy do ołtarzy pw. św. Franciszka oraz Niepokalanego Poczęcia Matki Boskiej, wiązanych przez tę autorkę z warsztatem Guhra (Goławska 1968, s. 186, 132); Potencjalnie autorstwo warsztatu Guhra zasugerowali też Katarzyna Kluczwajd i Jacek Tylicki (KLUCZWAJD / TYLICKI 2009, s. 317).
Jerzy Domasłowski i Jarosław Jarzewicz zauważyli, że obraz został przeznaczony do nastawy, w której obecnie się znajduje (DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 164). Wobec tego malowidło należałoby datować na lata ok. 1727-1728; datę tę, poświadczoną źródłowo, odnoszącą się do czasu powstawania snycerskiej struktury, podaje Bartłomiej Łyczak (ŁYCZAK 2015a, s. 101; wg ADP Monastica, Bernardyni – Toruń, s. 359). Nieznane pozostaje jednak wciąż nazwisko autora obrazu. Można przypuszczać, że dzieło powstało w toruńskim środowisku cechowym. Domasłowski i Jarzewicz powołując się na wyniki konserwacji przeprowadzonej w 1993 roku przez Alinę Bartłomiejus-Samołyk oraz Jana Macieja Piękniewskiego podkreślają, że postacie świętych zdobiły niegdyś metalowe sukienki.
W literaturze ołtarz bywał także nazywany ołtarzem świętej Rodziny, być może ze względu na błędnie odczytaną ikonografię przedstawienia (JAKUBOWSKA 1965 s 182; NAWROCKI 2006, s. 62). Zygmunt Knothe sformułował tezę, jakoby ołtarz miał pochodzić z kościoła Dominikanów (Knothe 1937, s. 79). Pewnym jednak jest, iż obiekt pozostawał pod opieką działającego w latach 1726–1821 Bractwa św. Anny, co zauważyła Karolina Olszewska (OLSZEWSKA 2013, s. 188), przywołując treść księgi działalności bractwa. Jeszcze w latach 90-tych XX w. w nastawie znajdowały się figury św. Jakuba Starszego i św. Jana Chrzciciela oraz aniołów (GOŁAWSKA 1968, il. 40, 41; DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 164). Znajdujące się w niej obecnie figury świętych biskupów zapewne przeniesione z innego ołtarza. Zwieńczenie wraz z ikoną oraz gwiaździste centrum glorii nowsze (XX w.).
Dane w opracowaniu …
Brak
JAKUBOWSKA 1965, s. 182
DOMASŁOWSKI / JARZEWICZ 1998, s. 164
NAWROCKI 2006, s. 56
KLUCZWAJD / TYLICKI 2009, s. 317
OLSZEWSKA 2013, s. 188
ŁYCZAK 2018, s. 54, 233–234
