Lokalizacja: w nawie głównej, przy drugim wschodnim filarze w rzędzie południowym, z ekspozycją od strony północno-zachodniej

• Drewno, złocone i srebrzone, barwne laserunki, polichromia.
• Struktura całej nastawy, z drewna sosnowego (?), pokryta kredowo-klejową zaprawą, złocona i srebrzona na jasnoczerwonym pulmencie na poler i na mat na mikstion. W partiach architektonicznych płaskie powierzchnie srebrzone, wałki i wklęski profili obramień złocone na poler. Ornamentalne apliki, ramy, szaty figur złocone na poler i mat, skrzydła aniołów na poler. W zbroi Archanioła Michała, naczółku, ramie antepedium, atrybutach, dekoracji zwieńczenia obelisku prócz złoceń srebrzenia na poler. Karnacje i włosy rzeźb polichromowane, prawdopodobnie w technice tłustej tempery. W strefie cokołowej w przyziemiu po bokach i w tle ramy antepedium oraz obrazu w polu głównym monochromia w kolorze czerwieni żelazowej, prawdopodobnie w technice temperowej.
• Obrazy na płótnie, w technice olejnej. Podobrazie obrazu głównego mocowane na drewnianym podłożu, w obrazie we wnęce (przedstawiającym bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego) napięte na krosna.

_______

• Ołtarz i nastawa analogiczne do ołtarza MB Różańcowej (d. św. Józefa), stanowiąc drugą parę w korpusie nawowym, licząc od wschodu.
• Ołtarz przyfilarowy z retabulum o wertykalnej kompozycji w formie strzelistego obelisku Nastawa o wklęsłym licu, jednoosiowa, z dwukondygnacyjną strefą cokołową ujmującą w dolnej części stipes i dwustrefową częścią główną ze zdwojonym zwieńczeniem; z figurami świętych u dołu i archanioła Michała w szczycie, z dwoma obrazami: bł. Stefana Wincentego Frelichowskiego i św. Barbary. Płaszczyzny srebrne, profilowania, obramienia i ornament złote, szaty figur srebrne i złote, partie ciał w kolorze karnacyjnym.
• Stipes blokowy, poprzedzony (nowym) stopniem. Portatyl granitowy w drewnianej ramie o wymiarach 37,6 x 36,9 cm (sam kamień 27,1 x 26,8 cm); na drewnianym odwrociu malowana inskrypcja minuskułą kursywną: Consecratum die 22 [secunda et vigesi]ma | m[ensis] Junii a(nno) 1888. ||; okrągły otwór sepulchrum zamknięty autentykiem w czerwonym laku. Fronton obwiedziony profilowaną ramą dekorowaną ornamentem z odcinków prostej i półkoliście wygiętej wstęgi zaopatrzonej w pojedyncze listki i proste kwiatoniki; antepedium wtórne, z ciemnoczerwoną płyciną, bez dekoracji; w narożach ornamentalne apliki, nieco różniące się w opracowaniu, każda trójdzielna z masywnej pary ceownikowo rozłożonych liści, z dodatkowym liskiem na osi.
• Stipes ujęty parą skośnie ustawionych dolnych cokołów z dużymi wypukłymi wspornikami od frontu, dla podtrzymania silniej gierowanych partii górnego cokołu, dekorowanymi rozłożystymi liśćmi akantu górą wolutowo zawijającymi się. Górna kondygnacja strefy cokołowej gierowana ponad występami strefy dolnej, z profilowanym cokolikiem i gzymsem; na osi wklęsła predella, na której w obwiedzionych ramkami polach reliefowa dekoracja: w kolistym centrum wachlarzowo stylizowana trójdzielna muszla i para ulistnionych wstęgowych wolut, po bokach symetryczne kompozycje akantowe z kwiatonem pośrodku. W skośnie ustawionym gierowaniu prostokątne płyciny, w których niesymetrycznie komponowane esownice taśmowe przesłonięte obfitym listowiem.
• Cokół obeliskowej części głównej niski, wydzielony profilowanymi listwami, powtarzający członowanie cokołu, z wyższymi partiami bocznymi (w osi gierowań cokołu), stanowiącymi postumenty dla figur z lewej strony św. Jana Chrzciciela i zapewne św. Dyzmy z prawej. Św. Jan w kontrapoście na lewej nodze, z prawą odsłoniętą od zgiętego kolana w dół, z głową okoloną bujnym falistym ciemnym zarostem, skłonioną w prawo; kolory karnacyjne; odziany jedynie w złocony płaszcz zarzucony od prawego ramienia aż po stopy, z obnażonym częściowo torsem, lewym ramieniem i prawym przedramieniem, w którym trzyma laskę krzyżową; z jej poprzeczki zwisa banderola z napisem majuskułowym ECCE AGNVS DEI; u stóp leży baranek całkowicie srebrzony. Św. Dyzma stoi na lekko ugiętych rozstawionych nogach, z rozłożonymi w bok rękoma; 3 środkowe palce lewej zgięte, wskazując na trzymane pierwotnie drzewce krzyża wzgl. laski krzyżowej (jako atrybutu indywidualnego); kolory karnacyjne, zarost podobny do św. Jana; owinięty jedynie obszernym perizonium, zwisającym poniżej kolan.
• Część główna z dwoma obrazami umieszczonymi w osi, ze spływami o skośnym przebiegu, łączącymi się z gierowaniem cokołu; na bocznych, zewnętrznych ściankach spływów, zaślepiających przestrzeń pomiędzy płaską strukturą retabulum dostawionego do ośmiobocznego filaru, na wysokości figur świętych pojedyncze festony, złożone ze zmniejszających się zdwojonych listków; poniżej, w partii cokołu pozioma płycina z kwiatonem i symetrycznie rozłożonym listowiem akantu. W strefie dolnej części głównej retabulum wyobrażenie bł. Wincentego Frelichowskiego w nowej gładkiej, profilowanej ramie koloru ciemnoczerwono-brązowego z wewnętrznym szlakiem złoconym; osadzona w starszej także prostokątnej niszy, dołem nieco większej od obrazu, o profilowanej złoconej krawędzi; Frelichowski ujęty frontalnie, do kolan, ze złożonymi modlitewnie rękoma, odziany w czarną sutannę z naszytą na lewej piersi lit. P oraz numerem obozowym 22492. W strefie górnej wysunięte przed lico pole obrazowe, dołem i górą zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym, ujęte plastycznie opracowaną ramą dekorowaną łamaną taśmą wstęgą z wywijającymi się z niej liśćmi akantu i z pełnoplastycznymi kwiatami; u dołu na osi główka anielska, której skrzydełka przybierają ornamentalny, schweifwerkowo-małżowinowy kształt. W nim malarskie przedstawienie św. Barbary, ujętej en pied, zwróconej w ¾ w lewo. Święta odziana w białą suknię, zieloną bramowaną złotym galonem tunikę i czerwony, podbity gronostajem płaszcz spięty pod szyją i spływający po plecach i ramionach do stóp; po prawej podpięta zielona kotara ze złotą frędzlą, po lewej leży miecz, a w głębi kamienna dwustrefowa wieża; u góry pośród obłoków aniołek w popiersiu unoszący wieniec laurowy nad głową świętej oraz dwie główki anielskie. Pole obrazowe zwieńczone masywnym naczółkiem wklęsło-wypukłym, powtarzającym kształt ramy obrazu, pośrodku którego rocaillowy asymetryczny kartusz. Na obu końcach naczółka niewielkie rzeźby siedzących aniołków. Po bokach obelisku, ponad głowami figur świętych wtórnie umieszczone uszaki rokokowe, podobne w kompozycji i rozmieszczeniu, jedynie dolny mniej wydatny; ponadto – zamiast listowia – z motywami muszlowymi osadzonymi na ceownikach w dolnej strefie i na długiej esownicy w strefie górnej.
• Pośrodku naczółka powyżej górnego obrazu asymetryczny kartusz z elementów rocaille’u oraz listowia z godłem zakonu franciszkańskiego w centrum (na tle krzyża łacińskiego skrzyżowane przedramienia prawe nagie Chrystusa i lewe w habicie św. Franciszka).
• Powyżej naczółka obelisk zamknięty c-kształtną wolutą dekorowaną kimationem, na końcach której podczepiona girlanda; w powstałym polu asymetryczna kompozycja z motywami floralnymi; po bokach dwa festony z kampanullami. W zwieńczeniu frontalnie osadzona figura Michała Archanioła w lekkim kontrapoście na prawej nodze, z tarczą w lewej ręce i ze skośnie uniesionym mieczem w ręce prawej; twarz bez zarostu, włosy długie; kolory karnacyjne; skrzydła długie, rozłożone; odziany w zbroję typu rzymskiego, z krzyżem na piersi i z fantazyjnym hełmem; na nogach sandały z rzemieniami oplatającymi łydki; na tarczy 8-ramienna gwiazda; skrzydła i rynsztunek złocone i srebrzone; pod stopami leżąca na brzuchu na obłokach srebrzona figura człekokształtnego szatana z długim zadartym ogonem, ziejącego złoconym grotem strzały (włóczni)._____________
  KONSTRUKCJA

  Retabulum o konstrukcji pozornie samonośnej w typie SP, jednokondygnacyjne, sześciomodułowe. Składające się z trzech modułów prostych i trzech modułów mieszanych. Pierwszy moduł prosty wyznacza formę stipesu, mensy i antepedium. Wzniesiony w niepełnej konstrukcji skrzyniowej o korpusie wieńcowym. Ścianka przednia skrzyni, wykonana w konstrukcji ramowo-płycinowej pozornej, wyznacza strukturę antepedium. Pozostałe ścianki wykonane w konstrukcji deskowej. Dwa kolejne moduły proste odpowiada wspornikom ujmującym stipes, wzniesione przy użyciu zdwojonej konstrukcji skrzyniowej o korpusach niepełnych, ustawionych obok siebie. Ścianki korpusów wykonane z desek. Występ zlokalizowany najbliżej stipesu z dołączoną w górnej partii formą o krzywoliniowym przekroju wykonaną w konstrukcji deskowej, tworzy wybrzuszenie wsporników. Pierwszy z modułów mieszanych tworzy strukturę górnej strefy cokołowej z predellą. Centralna jej część wykonana w konstrukcji deskowej, części boczne w niepełnej konstrukcji skrzyniowej. Ścianki skrzyń wykonane z desek. Kolejny moduł mieszany wyznacza strukturę niskiego, zamkniętego gzymsem cokołu obelisku części głównej, powielający strukturę modułu wcześniejszego. Moduł wzniesiony w konstrukcji deskowej i skrzyniowej o korpusie wieńcowym. Ścianki korpusów skrzyni wykonane z desek. Część główna nastawy wzniesiona w konstrukcji modułu mieszanego. Moduł wzniesiony z konstrukcji deskowej i dwóch niepełnych konstrukcji skrzyniowych. Ścianki korpusów skrzyni wykonane z desek. Nisza z przedstawieniem Matki Boskiej Częstochowskiej wykonana w konstrukcji ramowej; przedstawienie z wizerunkiem Matki Bożej Różańcowej umieszczone w ramie skonstruowanej w sposób ścienny.

___________

WPIS: © Franciszek Skibiński i Michał F. Woźniak
oraz Weronika Kofel (konstrukcja) i Elżbieta Szmit-Naud (rozpoznanie konserwatorskie), 2024

Zalecane cytowanie:
Skibiński et al.  Ołtarz św. Barbary,
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Ołtarze, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/