Lokalizacja: w nawie głównej, przy pierwszy wschodnim filarze w rzędzie północnym, z ekspozycją od strony południowo-zachodniej.

• Drewno, złocone i srebrzone, fragmenty rzeźby figuralnej polichromowane, tło antepedium wypełnione tkaniną.
• Drewniana struktura stipesu i nastawy (drewno iglaste) i elementów dekoracyjnych złocona i srebrzona na czerwonym pulmencie na poler i na mat, fragmenty polichromowane. Płaskie powierzchnie architektury srebrzone, profile, rama, kolumny, skrzydła i szaty aniołów złocone na poler. Chmury w zwieńczeniu – srebrzone i złocone. Aplikacje ornamentalne złocone na poler i mat. Karnacje i włosy aniołów polichromowane prawdopodobnie w technice olejnej. W polu głównym obraz na płótnie napiętym na krosna, olejny (zasłania wnękę). Po konserwacji i restauracji uzupełnienia partii metalizowanych srebrem i złotem (płatek i proszek), oraz polichromii, konserwacja i restauracja obrazu.  Płycina antependium przysłonięta aksamitem (pierwotne opracowanie nieznane).

________

• Ołtarz i nastawa analogiczne do ob. ołtarza Niepokalanego Poczęcia NMP (C.I.2.2.), stanowiąc pierwszą parę wschodnią w korpusie nawowym. Ołtarz przyfilarowy z retabulum architektonicznym, jednokondygnacyjne ze zwieńczeniem, jednoosiowe, z parą wolnostojących kolumn, z czterema figurami anielskimi i obrazem św. Franciszka Serafickiego.
• Stipes drewniany, posadowiony na jednym drewnianym nowym stopniu, opracowanym brązową farbą, przed nim nowy drewniany podest, opracowany czarną farbą; portatyl granitowy w drewnianej ramie o wymiarach 36,6 x 36,3 cm (sam kamień: 26,6 x 26,3 cm); na drewnianym odwrociu portatylu malowana inskrypcja minuskułą kursywną: Consecratum die 22 [secunda et vigesi]ma | m[ensis] Junii a(nno) 1888. ||; okrągły otwór sepulchrum zamknięty autentykiem w czerwonym laku z nieczytelnym odciskiem. Mensa o profilowanej krawędzi z bocznymi trójdzielnymi kroksztynami wspartymi na główkach anielskich. Przed nim wtórne prostokątne antepedium ujęte profilowaną ramą, o nowym tekstylnym aksamitnym, ciemnobordowym tle, z ornamentalnymi aplikami o motywie ulistnionych gałązek w narożach.
• Nastawa przyfilarowa o wertykalnej kompozycji, architektoniczna, w formie aedikuli, o wypukłym licu, okrywająca trzy ścianki filara, przestrzenna w charakterze, jednoosiowa, jednokondygnacyjna z wysoką strefą cokołową, zwieńczona promienistą glorią. Płaszczyzny nastawy srebrne, kolumny, belkowanie, profilowania i ornament oraz szaty figur złote, ciała w kolorze karnacyjnym. Po bokach ołtarza krata sięgająca mensy, prosta w formie, zbudowana z graniastych prętów. Cokół podwójny, którego dolna strefa, wydatnie gierowana, ujmuje stipes, górna stanowi cokół architektonicznej kondygnacji nastawy z odsuniętymi od lica kolumnami wspartymi na na własnych wydzielonych cokołach i pilastrami w tle na cokołach gierowanych. Boczne partie cokołu, flankujące retabulum, o linii wypukłej; na nich postawione figury anielskie. Na ściankach frontowych prostokątne płyciny z listowiem w układzie pozornie symetrycznym z kwiatami lilii; na płycinach bocznych cokołów podkolumnowych asymetrycznie komponowane listowie oplatające łamaną taśmę; w pozostałych płycinach obu stref cokołu łamana wstęga opleciona listowiem w układach pozornie symetrycznych: w górnej strefie z motywem kwiatu róży lub bukietu 3 lilii, w dolnej z muszlą. Kompozycje roślinne w wyrazistym plastycznym reliefie szczelnie wypełniają przeznaczone dla nich płyciny. W obrębie strefy górnej cokołu w centrum na szerokość stipesu predella o gładkiej ściance obwiedzionej profilowaną ramą. Poszczególne strefy cokołu oddzielane gzymsami.
• W kondygnacji głównej, na osi pole obrazowe ujęte ornamentalną ramą (ukwiecone listowie z licznymi kwiatami lilii i róży) z narożnymi uskokami, górą zamknięte łukiem dwuramiennym nadwieszonym, obraz z przedstawieniem Chrystusa serafickiego ze św. Franciszkiem z Asyżu na tle panoramy Torunia, dołem nie wypełniający obramionego pola; obraz na płaskim podobraziu, a kształt ramy przygotowany na przyjęcie podobrazia wypukłego. Pole obrazowe ujęte z każdej strony parą pilastrów o wklęsłym licu, przed wewnętrznym pilastrem wolno stojąca kolumna; wszystkie podpory posadowione na plintach i attyckich bazach; trzony gładkie, kapitele kompozytowe wzbogacone trzema kwiatami róży pod echinusem. Po bokach, wizualnie wkraczając w przestrzeń pomiędzy kolumnami a pilastrami para figur anielskich posadowionych na bocznych wygiętych partiach strefy cokołowej; anioły ukazane w dynamicznych pozach, odziane w rozwiane szaty, z rozłożonymi rękoma, trzymające arma Christi: postać z lewej (obecnie) bez atrybutów, postać z prawej dzierży w prawej ręce żerdź z gąbką; twarze aniołów pociągłe, z greckim profilem, włosy długie, falujące. Kondygnację główną zamyka belkowanie wyłamane na osi pilastrów, z dwulistwowym architrawem, fryzem w kształcie simy z dekoracją w formie skierowanych ku dołowi palmetowo kształtowanych liści akantu i z gzymsem o wydatnej płycie, po bokach, na osi zewnętrznych pilastrów zaokrąglone i podparte wspornikami wolutowymi dekorowanymi uskrzydlonymi główkami anielskimi na wolucie. Nad kolumnami imposty w formie odcinków belkowania, nad nimi odcinki naczółka segmentowego, w polu dekorowane akantem, stanowiące optyczną całość kompozycyjną z belkowaniem ponad pilastrami. Na naczółkach rzeźby klęczących aniołów, ukazanych w dynamicznych pozach, z których lewy adoruje centrum glorii wieńczącej nastawę, a prawy wskazuje ją gestem obu rąk. Promienie glorii w postaci wąskich złotych wiązek o zróżnicowanej długości i różnym kącie nachylenia; pomiędzy nimi srebrne obłoki. W centrum, pośrodku dziesięcioramiennej, płomiennej gwiazdy, splecione litery (częściowo kapitałą i kursywnie) tworzące monogram złożony z liter: SANTONIUS.

________________

KONSTRUKCJA

Retabulum o konstrukcji samonośnej w typie SP, jednokondygnacyjne, składające się z sześciu modułów prostych. Moduł pierwszy wyznaczający formę stipesu i mensy, wzniesiony w niepełnej konstrukcji skrzyniowej o korpusie wczepowym. Ścianka przednia wskazanej skrzyni wykonana w konstrukcji ramowo-płycinowej pozornej tworzy jednocześnie strukturę antepedium. Ścianka górna skrzyni wyznaczająca formę mensy wykonana w konstrukcji deskowej, ścianki boczne w deskowo-szpungowej.  Do ścianek bocznych dołączony rodzaj konsoli o konstrukcji skrzyniowo-stojakowej, odpowiadający ściętym narożom mensy. Dwa kolejne moduły konstrukcyjne odpowiadają gierowaniu ujmującemu stipes, w zdwojonej konstrukcji skrzyniowej, o korpusach niepełnych ustawionych obok siebie. Korpus  skrzyniowy dołączony bezpośrednio do stipesu z ściankami w konstrukcji ramowo-płycinowej. Ścianki korpusu skrzyniowego odpowiadające w nastawie występowi na rzucie odcinka koła wykonane w konstrukcji deskowej. Czwarty moduł konstrukcyjny tworzy strukturę predelli. Część centralna wykonana w konstrukcji deskowej, części boczne w konstrukcji ramowo-płycinowej. Część główna z polem obrazowym i belkowanie odpowiada strukturze dwóch kolejnych modułów wzniesionych w konstrukcji deskowej. Cokoły kolumn wykonane w konstrukcji skrzyniowej o korpusie wieńcowym. Ścianki korpusu wykonane w konstrukcji ramowo-płycinowej. Kolumna zbudowana z trzech elementów, wykonanych w jednym fragmencie drewna (profilowana baza, anuli, kapitel). Trzon kolumny drążony, wykonany z kilku fragmentów drewna, posadowiony na plincie wykonanej z elementu deskowego. Impost o strukturze skrzyniowej.

________________

WPIS: © Franciszek Skibiński i Michał F. Woźniak oraz Weronika Kofel (konstrukcja) i Elżbieta Szmit-Naud (rozpoznanie konserwatorskie), 2024

Zalecane cytowanie:
Skibiński et al.  Ołtarz św. Franciszka
Inwentarz Sztuki Torunia online, Kościół NMP – Ołtarze, 2023
https://heritage.torun.database.umk.pl/kosciol-pw-wniebowziecia-najswietszej-marii-panny-w-toruniu/